Fazla Mesai ve Çalışma Süreleri Rehberi

• 1 Ocak 2021
• 0
• 3087 Kez Okundu

Fazla Mesai (Fazla Çalışma), en basit ifade ile haftalık 45 saati geçen çalışma süreleri olarak tanımlanabilir. Bu çalışma karşılığında çalışanlara verilen ücrete ise fazla mesai ücreti denir.

İş Kanunu’nun 41. Maddesi’nde fazla mesai ile alakalı, “Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir.” ifadesi yer almaktadır.

Yazımızda, haftalık çalışma saatleri ve fazla yapılan çalışmalar ile ilgili hesaplamaları ve mevzuatı ayrıntılı olarak ele alacağız.

Fazla Mesai ve Fazla Sürelerle Çalışma

• Fazla Mesai (Fazla Çalışma), normal çalışma süresi olan haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.

• Örneğin, haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak belirlenmiş olduğu bir iş yerinde; eğer işçi 48 saat çalışmış ise fazladan çalıştığı 3 saatlik süre fazla mesai süresidir.

• Fazla sürelerle çalışma ise, haftalık çalışma süresinin 45 saatten az olarak belirlenmiş olduğu durumlarda, 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.

• Örneğin, B işletmesinde, haftalık çalışma süresi iş sözleşmesi ile 30 saat olarak belirtilenmiş ve personel 36 saat çalışmış ise 6 saatlik süre fazla sürelerle çalışma olarak değerlendirilir.

• B işletmesinde aynı personelin 53 saat çalışmış olduğu durumda, 15 saat fazla sürelerle çalışma (30 saatten – 45 saate kadar olan kısım), 8 saat fazla mesai (45 saatten fazla olan kısım) yapılmıştır.

• Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma durumlarında, süre yarım saatten az ise yarım saate, yarım saatten fazla ise bir saate tamamlanır.

• Yıllık Fazla Çalışma sınırı, 1 yılda 270 Saattir. İşverenin bu süreyi aşması, işçi açısından haklı nedenle fesih sebebidir. Aşağıdaki bu sürenin aşılması ile ilgili Yargıtay kararı mevcuttur.

Mesai Ücreti Hesaplama

Fazla Mesai (Çalışma) Hesaplama

• Fazla mesai, daha önce de bahsettiğimiz gibi haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.

• Hesaplama yapılırken; fazladan çalışılan her bir saat için, saatlik brüt ücretin %50’si kadar ekleme yapılır. Başka bir ifade ile, fazla çalışılan süreler, 45 saatin altında çalışılan sürelerden 1.5 kat daha yüksek ücretlendirilir.

• Örneğin, A personeli haftalık 48 saat çalışmış olsun;
• Fazla Mesai süresi…………………………………: 48 Saat – 45 Saat : 3 Saat
• Aylık Brüt ücret……………………………………..: 3.577,50 TL (2021 yılı)
• Günlük brüt ücret………………………………….: 3.577,50 TL / 30 = 119,25 TL
• Saatlik Brüt Ücret………………………………….: 119,25 / 7,5= 15,9 TL
• Saatlik Fazla Mesai Ücreti…………………..: 15,9 X 1,5 = 23,85 TL
• 3 saatlik fazla Mesai Ücreti…………………: 23,85 X 3 = 71,55 TL

• Ya da farklı bir yöntemle hesaplarsak,

• Aylık çalışma süresi…………………………….: 7.5(Saat) X 30 (Gün) = 225 Saat
• Saatlik Brüt Ücret………………………………..: 3.577,5 / 225 = 15,9 TL
• Saatlik Fazla Mesai Ücreti…………………: 15,9 X 1,5 = 23,85 TL
• 3 saatlik fazla Mesai Ücreti……………….: 23,85 X 3 = 71,55 TL

Fazla Sürelerle Çalışma Hesaplama

• Fazla Sürelerle Çalışma, haftalık çalışma süresinin iş sözleşmesi ile 45 saatin altında belirlenmiş olduğu durumlarda, belirlenen süreyi aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.

• Hesaplama yapılırken; fazla sürelerle çalışılan her bir saat için, saatlik brüt ücretin %25’i kadar ekleme yapılır. Diğer bir değişle, fazla sürelerle çalışılan süreler, belirlenmiş olan haftalık çalışma yapılan sürelerden 1.25 kat daha yüksek ücretlendirilir.

• Örneğin, A personeli için, yapılan iş sözleşmesinde haftalık çalışma saati 30 saat olarak ve saatlik brüt ücreti 40 TL olarak belirlenmiş olsun.
• A personelinin, herhangi bir haftada 35 Saat çalışmış olduğunu varsayarsak,

• Fazla Sürelerle Çalışma…………………………………………: 35 Saat – 30 Saat : 5 Saat
• Saatlik Brüt Ücret…………………………………………………..: 40 TL
• Saatlik Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti………………: 40 X 1,25= 50TL
• 5 Saatlik Fazla sürelerle ÇalışmaÜcreti ……………: 50 X 5 = 250 TL

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışmanın Birlikte olduğu Durumlar

• Haftalık Çalışma süresinin, 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, eğer 45 saati aşacak sürede çalışılmış ise, hem fazla çalışma hem de fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplanması gerekmektedir.

• Örneğin, A personeli için, yapılan iş sözleşmesinde haftalık çalışma saati 30 saat olarak ve saatlik brüt ücreti 40 TL olarak belirlenmiş olsun.

• A personelinin, herhangi bir haftada 48 Saat çalışmış olduğunu varsayarsak,

• Fazla Sürelerle Çalışma Süresi……………………………: 45 Saat – 30 Saat : 15 Saat
• (30 saat ile 45 saate kadar olan çalışma)
• Fazla Çalışma Süresi………………………………………………: 48 Saat- 45: 3 Saat
• (45 Saatin üzerindeki çalışma)

• Saatlik Brüt Ücret…………………………………………………….: 40 TL
• Saatlik Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti………………: 40 X 1,25= 50TL
• Saatlik Fazla Çalışma Ücreti…………………………………: 40 X 1,5 = 60TL

• 15 Saatlik Fazla sürelerle Çalışma Ücreti ……….: 50 X 15 = 750 TL
• 3 Saatlik Fazla Çalışma Ücreti…………………………….: 60 X 3 = 180 TL

Haftalık Çalışma Süreleri

• 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 63. Maddesinde, “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir.” ifadesi yer almaktadır.

• Günlük normal çalışma süresi 7.5 saattir.

• Günlük Ort. Çalışma Süresi: 45(saat)/6(gün)=7.5 Saat şeklinde hesaplanır.

• İş Kanunu 46.Md.’ne göre 45 saatlik normal çalışma süresini dolduran işçiler 7 günlük süre içerisinde en az 24 Saat hafta tatili verilmesi gerekmektedir.

• İşçilere, izinli oldukları bu hafta tatili gününde ücretleri tam olarak verilmelidir.

• Hafta tatili yasal olarak pazar günü olarak belirlenmiş olsa da pazar harici bir tam gün de hafta tatili olarak belirlenebilir.

• Ayrıca, iş yerlerinde ara dinlenmeler, çalışma süresine dahil edilmez.

• Çalışma saatleri, 24 saat içerisinde kesintisiz 12 saat dinlenme süresi dikkate alınarak düzenlenir.

• Gece çalışan işçiler için, günlük çalışma süresi 7,5 saati geçemez.

• İş Kanunu’nun 63. Maddesi’nde, yer altı ve maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok 7.5 , haftada 37,5 saat olarak belirlenmiştir.

Denkleştirme Esası

• İş Kanunu’nda, aksi kararlaştırılmamış ise 45 saatlik haftalık normal çalışma süresi, iş günlerine eşit olarak bölünmesi gerektiği belirtilmektedir.

• Ancak, işlerin yoğun olduğu dönemlerde, işçi ve işveren anlaşarak çalışma süresini günde en fazla 11 saat olacak şekilde de düzenleyebilmektedir.

• Ancak, 45 saatlik çalışmanın eşit olarak bölünmediği durumlarda, 2 aylık çalışma süresi ortalaması, haftalık 45 saati aşamaz. (Turizm sektörü için bu süre 4 ay olarak uygulanır.)

• Bu süre toplu iş sözleşmeleri ile 4 aya kadar uzatılabilir.(Turizm sektöründe 6 Aya kadar arttırılabilir.)

• Bu şekilde yapılan çalışma “Denkleştirilme Çalışması” olarak tanımlanmaktadır.

• Özetle, denkleştirme esası, günlük çalışma süresinin 11 saati, 2 aylık ortalama haftalık çalışma süresinin de 45 saati aşmayacak şekilde çalışma sürelerinin düzenlenmesidir.

• Denkleştirme süresi bu sınırlarda kaldığında fazla mesai oluşmaz. Çünkü haftalık 45 Saati aşan bir çalışma söz konusu olmayacaktır.

• Denkleştirme süresi içerisinde, 45 saat aşılmış ise bu süreler fazla çalışma olarak ücretlendirilecektir.

• Bu uygulamada 24 saat içerisinde kesintisiz 12 saat dinlenme şartı ihlal edilmemelidir.

Denkleştirme Esası Uygulanamayacağı Durumlar

• Kanunlarca 7.5 saatten fazla çalışmanın yasak olduğu ya da 7.5 saatten az süre ile çalışılması belirlenmiş işlerde,

• 18 yaşını doldurmamış işçilere,

• işyeri hekimlerine,

• Sağlık durumunun bu çalışma için uygun olmadığını rapor ile belgeleyen işçilere,

• Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçilere,

• Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere,

• Azami çalışma süresi 7.5. saat olmasından dolayı, gece çalışan işçiler için denkleştirme esası uygulanamaz,

Fazla Mesai ve Fazla Sürelerle Çalışmanın Serbest Zaman Olarak Kullanılması

• İşçiler fazla çalışma veya fazla sürelerle olan çalışmalarını belirli koşullarda serbest zaman olarak kullanmayı tercih edebilirler.

• İşçi serbest zaman kullanma talebini, işverene öndecen yazılı olarak bildirmelidir.

• Fazla çalışılan her bir saat karşılığında 1,5 saat, fazla Sürelerle çalışılan her bir saat karşılığında ise 1 saat 15 dakika serbest zaman talep edilebilir.

• Serbest zaman kullanımı 6 ay içerisinde yapılmalıdır.

• Serbest zaman kullanımı iş günlerinde ve ücretten kesinti yapılmadan kullandırılmalıdır.

• Tatil ve izin günleri içerisinde serbest zaman kullandırılamaz.

Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Çalışma

• Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışılması, toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile belirlenir.

• Sözleşmelerde çalışılıp çalışılmayacağına dair bir belirlemenin bulunmadığı durumlarda, resmi ve genel tatil günlerinde çalışılması için işçinin onayı gereklidir.

• Resmi olarak tatil ilan edilmiş günlerde çalışılması durumunda, “Genel Tatil Ücreti” verilmesi gerekmektedir.

• Resmi tatil günlerinde işçiler, çalışmasalar dahi normal çalışma günlerinde almaları gereken ücreti almaktadır.

• Söz konusu günlerde çalışılması durumunda ise günlük verilen ücretin 2 katını işveren işçiye ödemekle yükümlüdür.

• Örneğin, Asgari ücretle çalışan A personeli 19 Mayıs 2021 Tarihinde çalışmasa dahi günlük 119,25 TL alacaktır. (3577,5 / 30 : 119,25 TL)
• Resmi tatil olan bu gün çalışması durumunda ise, 19 Mayıs 2021 için alacağı ücret 119,25 X 2 : 238,50 TL olacaktır.

• İş Kanunu’nda Genel tatillerde herhangi bir saat kısıtlaması bulunmayıp, işçi 1 saat gelse dahi 1 tam gün ücretin mesai olarak eklenmesi gerekmektedir.

Zorunlu Olarak Fazla Mesai Yapılabilir mi?

• İş Kanunu’nun 41. Md.’ne göre, “Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.” ifadesi yer almaktadır.

• Bu onay yazılı bir şekilde alınmalıdır. İşçilerin fazla mesai yapmayı kabul ettiklerini gösteren belgeye “Fazla Mesai Muvafakatnamesi” denilmektedir.

• İşçi, fazla mesai muvafakatnamesini imzalamak zorunda değildir.

• Fazla mesai izni işverene 30 gün önceden yazılı olarak bildirilerek geri alınabilir.

• Zorunlu haller dışında işçi fazla mesai yapmaya zorlanamaz.

• Aşağıda, İş Kanunu 42 Md. ve 43 Md. yer alan fazla mesai yapılması gereken zorunlu haller sıralanmıştır.

• Bir arıza durumunda, ya da arızanın mümkün görüldüğü durumlarda,

• Makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde,

• Zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması durumunda,

• Seferberlik sırasında ve yurt savunmasının gereklerini sağlayan işyerlerinde zorunlu olarak fazla mesai yapılabilir.

• Bu durumlarda fazla mesainin ücretinin hesaplanması, normal koşullarda olduğu gibi devam etmektedir.