110 Hisse Senetleri Hesabı
110 Hisse Senetleri Hesabı İşleyişi
110 Hisse Senetleri Hesabı , geçici süreli yatırım yapma amacıyla alınan hisse senetlerinin izlendiği hesaptır. Dönen Varlıklar hesap sınıfının (1) Menkul Kıymetler hesap grubunda (11) yer alır.
- Hisse senedi alış bedeli ile muhasebeleştirilir.
- Hisse senetleri alındığı zaman alış bedeli ile hesabın borcunda, satıldığı zaman ise yine alış bedeli ile hesabın alacağında izlenmektedir.
- Alış bedelinin üzerinde satıldıklarında, alış bedeli ile satış bedeli arasındaki olumlu fark “645 Menkul Kıymet Satış Karı” hesabının alacağına; alış bedelinin altında satıldıklarında ise alış bedeli ile satış bedeli arasındaki olumsuz fark “655 Menkul kıymet Satış Zararları” hesabının borcuna kaydedilir.
- 110 Hisse Senetleri Hesabı, borç kalanı verir, borç kalanı ise işletmenin elindeki hisse senetlerinin alış bedelini göstermektedir.
- Ayrıca, VUK’ na göre hisse senetleri alış değeri ile değerlenir.
- Fakat, muhasebenin temel kavramlarından birisi olan “ İhtiyatlılık Kavramı ” gereğince: bilançodaki varlıkların değerini gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için varlıklarda bir değer düşüklüğü olması durumunda, fark kadar karşılık ayrılması zorunlu kılınmıştır.
- Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri’ nce piyasa değeri (borsa rayici) alış değerinin altına inen hisse senetleri değerleme gününde piyasa değeri ile değerlenir, piyasa değeri ile alış değeri arasındaki fark kadar da karşılık ayrılır.
- VUK’ a göre ayrılan bu karşılıklar kanunen kabul edilmeyen gider niteliğinde olmaktadır.
110 Hisse Senetleri Hesabı Borç Tarafına Yazılan işlemler
Hisse Senedi Hesabının borç tarafına yazılan işlemler, 110 Hisse Senetleri bakiyesini arttırmaktadır.
- Önceki dönemden devreden Hisse senetleri.
- Satın alınan Hisse Senetlerinin alış bedeli.
110 Hisse Senetleri Hesabı Alacak Tarafına Yazılan işlemler
- Satılan Hisse Senetlerinin alış bedeli.
110 Hisse Senetleri Hesabı Örnek Uygulamalar
Hisse senetlerinin; alınması, satılması, değerlenmesi vb. gibi işlemler ile ilgili muhasebe kayıtlarını örnek sorularımızda bulabilirsiniz.
Hisse Senedi Satın Alınması
- A işletmesi geçici yatırım yapmak amacı ile 6,40 TL nominal değerli 5.000 adet hisse senetlerinin adetini 5 TL’den banka aracılığı ile satın almıştır. Ayrıca alış işlemi ile beraber 50 TL’lik komisyon bedeli de banka hesabından ödenmiştir.
B | A | ||
110 Hisse Senetleri (Alış Bedeli 5 TL * 5.000 adet) | 25.000 | ||
653 Komisyon Gideri Hs. | 50 | ||
102 Bankalar | 25.050 | ||
|
|
Yapılan kayıtta; hisse senedi alındığı için hesap alış bedeli olan 25.000 TL (Alış Bedeli 5 TL * 5.000 adet) kadar artmış ve borçlandırılmıştır.
Bu alıştan kaynaklı ortaya çıkan komisyon gideri de ilgili hesabın borcuna kaydedilmiştir.
Hisse senedi alışı karşılığı yapılan ödeme ve komisyon gideri de bankadan yapıldığı için işletmenin bankalar hesabında bir azalış gerçekleşmiş olup 102. Bankalar Hesabının alacağına kaydedilmiştir.
Hisse Senedinin Karla Satılması
- A işletmesinin geçici yatırım yapmak amacıyla 2,5 TL nominal değerli 15.000 TL’ ye satın aldığı 5.000 adet hisse senetlerinin 2.000 adetini banka aracılığı ile adeti 4 TL’ den satmıştır.
- Bu satış işleminden dolayı da bankaya 100 TL’lik komisyon bedeli ödenmiştir.
B | A | ||
102.Bankalar
| 7.900 | ||
653. Komisyon Giderleri | 100 | ||
110. Hisse Senetleri | 6.000 | ||
645. Menkul Kıymet Satış Karları | 2.000 |
Bu kayıtta; Hisse senetlerinin alış bedeli (15.000 TL / 5.000 adet) 3 TL’dir.
Bu hisse senetlerinin 2.000 adeti 4 TL’ den satılmıştır.
Yani hisse senetlerinin her bir adetinin satışından 1 TL (4 TL – 3 TL) kar elde edilmektedir.
Bu durumda A işletmesi 2.000 adet hisse senedi satışından 2.000 TL (2.000 adet * 1 TL) kar elde etmiştir.
Bu kar da bir gelir hesabı olan “645.Menkul Kıymet Satış Karları Hesabı” nın alacağına kaydedilmiştir.
Diğer yandan 2.000 adet hisse senetleri satıldığı için alış birim fiyatı olan 3 TL yani toplam 6.000 TL (2.000 adet * 3 TL) alacaklandırılmıştır.
İşletmenin banka hesabına da para girişi olduğu için komisyon düşüldükten sonraki tutar 7.900 TL (8.000 TL – 100 TL) Bankalar hesabının borcuna kaydedilmiştir.
Ödenen komisyondan dolayı da 653 Komisyon Giderleri hesabı borçlandırılmıştır.
Hisse Senedinin Zararla Satılması
- A işletmesi geçici yatırım amaçlı 25.000 TL ye aldığı 5.000 adet hisse senetlerinin adetini 4,5 TL ye tamamını banka aracılığı ile satmıştır.
- Banka da 20 TL komisyon bedelini kestikten sonraki tutarı banka hesabına aktarmıştır.
B | A | ||
102.Bankalar
| 22.480 | ||
653.Komisyon Giderleri | 20 | ||
| 655 Menkul Kıymet Satış Zararları | 2.500 |
| |
110 Hisse Senetleri | 25.000 |
Yukarıdaki kayıtta da görüldüğü üzere Hisse senedi alış fiyatı olan 25.000 TL kadar azalmış ve alacaklandırılmıştır.
Hisse Senedi 22.500 TL ( 4,5 TL * 5.000 adet ) ye satılmıştır.
Bu durumda alış fiyatı ve satış fiyatı arasında 2.500 TL ( 25.000 – 22.500 ) lik olumsuz bir fark oluşmuştur.
Bu fark da, “655.Menkul Kıymet Satış Zararı” hesabının borcuna kaydedilmiştir.
Satış sonucunda da 20 TL komisyon gideri oluşmuş ve ilgili olan Komisyon giderleri hesabının borcuna kaydedilmiştir.
İşletme banka aracılığı ile Hisse senedi satışı gerçekleştiği için oluşan komisyon gideri düşüldükten sonraki kısım işletmenin banka hesabına aktarılmış ve işletmenin bankalar hesabının borcuna kaydedilmiştir.
Hisse senetlerine Kar Payı Tahakkuk Etmesi
- A işletmesinin öncesinde geçici yatırım yapmak amaçlı aldığı Hisse senetlerine 5.000 TL kar payı tahakkuk ettiğini öğrenmiş ve kar payı kuponlarını bankaya tahsil göndermiştir.
- Daha sonra kar payı kuponuna banka tarafından %10 stopaj kesilip kalan tutar işletmenin mevduat hesabına aktarılmıştır.
B | A | ||
108.Diğer Hazır Değerler | 5.000 | ||
649.Diğer Olağan Gelir ve Karlar | 5.000 |
B | A | ||
102.Bankalar | 4.500 | ||
193.Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar | 500 | ||
108. Diğer Hazır Değerler | 5.000 | ||
|
|
İşletme, bu kayıtta geçici yatırım yapmak amaçlı elinde bulunan hisse senetlerine, kar payı tahakkuk ettiği için bu tutarı bir gelir hesabı olan “649.Diğer Olağan Gelir ve Karlar” hesabının alacağına kaydetmiştir.
Kar payı kuponları bankaya tahsile gönderildiği için de bilançonun aktifinde Hazır Değerler grubunda yer alan 108 Diğer hazır değerler hesabını arttırarak hesabın borcuna kaydedilmiştir.
Ancak eğer tahakkuk eden kupon değil de yalnızca kar payı olsaydı 108 hesabı yerine 136 Diğer Çeşitli alacaklar hesabı borçlandırılması gerekirdir.
Kar payı kuponlarına banka stopaj uyguladığı için işletme için kaynakta kesilen bir vergi oluşmuş olur ve bu sebeple “193.Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar” hesabı borçlandırılmıştır.
Kesinti düşüldükten sonraki kar payı kuponundan kalan tutar işletmenin banka hesabına aktarılmış ve bankalar hesabı artmış bu sebeple borçlandırılmıştır.
Tahsilat gerçekleştiği için de artan diğer hazır değerler hesabı bu kez azalmış ve alacaklandırılmıştır.
110 Hisse Senetleri Dönem Sonu ve Değerleme İşlemleri
Aşağıdaki örnek üzerinden hisse senetleri değerleme işlemleri yapılacaktır.
- A işletmesi, geçici yatırım amacıyla elinde, alış değeri 50.000 TL olan hisse senedi bulundurmaktadır.
Dönem Sonunda Değeri düşen Hisse Senetleri için Karşılık Ayrılması
- Senetlerinin borsa rayici, 31.12.2021 tarihinde 45.000 TL dir.
- Dönem sonu yapılacak kayıt için öncelikle kar zarar hesaplaması yapılmalıdır.
- Borsa Rayici – Hisse Senedi alış değeri = 45.000–50.000 = (-)5.000
- Böylece, 5.000 TL tutarında dönem sonunda değer düşüklüğü meydana gelmiştir.
- Bu değer düşüklüğü için “İhtiyatlılık Kavramı” gereğince karşılık ayrılması gerekmektedir.
B | A | ||
654. Karşılık Giderleri (-) | 5.000 | ||
119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) | 5.000 |
Ayrılan karşılık “654. Karşılık Giderleri” hesabının borcuna aktarılırken karşılığında “119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı” hesabına aktarılmıştır.
119 hesabı aktif düzenleyici hesap olduğu için alacak tarafına yazılan tutarlar hesap bakiyesini arttırmaktadır.
Ayrıca, 654 hesabı da Gider hesabı olduğu için borç tarafından artmaktadır.
Karşılık Ayrılan Hisse Senetlerinin Karla Satılması - 1
(Alış fiyatı > Satış fiyatı > Karşılık Ayrılırken Baz Alınan Borsa Rayici ) durumu için;
A işletmesi geçici yatırım amacıyla elinde tuttuğu, alış değeri 50.000 TL olan hisse senetlerine 31.12.2021 tarihinde, 45.000(Borsa Rayici) – 50.000 (Alış Değeri) = (-) 5.000 Tl karşılık ayırmış iken
15.03.2022 tarihinde 48.000 TL ye bu hisse senetlerini banka aracılığıyla satmıştır.
Satış Bedeli – Karşılık Ayrılırken Baz Alınan Borsa Rayici = 48.000 – 45.000 = 3.000 TL
İşletme 2021 dönem sonunda elindeki hisse senetlerini değerlediği borsa rayicinden 3.000 TL daha yüksek bir bedel ile satmış olduğundan burada 3.000 TL lik kar oluşmuştur.
B | A | ||
102. Bankalar | 48.000 | ||
119. Menkul Kıymet Değ. Düş. Kar. (-) | 5.000 | ||
110.Hisse Senetleri | 50.000 | ||
644. Konusu Kalmayan Karşılıklar | 3.000 |
Özetle, işletme, dönem sonunda hisse senetlerini 45.000 borsa rayici üzerinden satılacağı varsayımı ile hareket ederek 5.000 TL karşılık ayırmıştır.
Ancak, bu hisse senetlerini 48.000 TL ye satmıştır.
Bu durumda tahmin edilen satış bedelinden 3.000 TL fazlaya satılmış olduğu için bu 3.000 TL nin hükmü kalmayarak, “644.Konusu Kalmayan Karşılıklar” hesabının alacak tarafına kar olarak kaydedilmiştir.
Öte yandan, söz konusu menkul kıymet satıldığı için 119. Hesabında bu kıymet için ayrılan değer düşüklüğü karşılığının toplam tutarı borçlandırılarak ters kayıt ile kapatılmıştır.
Ayrıca, satış değerinin tamamı banka hesabına yatacağı için 102 hesabının borcuna aktarılmıştır.
Burada, kafa karışıklığına yol açabilecek bir durum söz konusu olmaktadır.
Karşılık ayrılırken “654. Karşılık Giderleri (-)”hesabı kullanıyoruz, ancak karşılığın iptali için 644. Konusu Kalmayan Karşılıklar hesabını kullanıyoruz.
Diğer taraftan, 119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabına hem karşılık ayrılırken hem de hisse senedinin satışını yaparken ya da karşılığın iptali için kullanıyoruz.
Burada, 119 hesabı bir bilanço hesabı olarak sonraki dönemlere nakil olabilirken, 654. hesabı bir gelir tablosu hesabı olduğundan dolayı, dönem sonlarında beyan edilip kapatılmaktadır.
Bu nedenle, karşılığın konusu kalmaması durumunda bir gelir/kar kaydı eklenmesi için 644. Konusu Kalmayan Karşılıklar hesabı kullanılmaktadır.
Sonuç olarak, gelir tablosu hesaplarına kar/gelir niteliğindeki hesaba; zarar/gider niteliğinde bir kayıt yapılamaz.
Ancak, bilanço hesaplarına bakiyeyi hem artıran hem azaltan kayıtları yapılabilir.
Karşılık Ayrılan Hisse Senetlerinin Karla Satılması - 2
(Satış fiyatı > Alış fiyatı > Karşılık Ayrılırken Baz Alınan Borsa Rayici )
A işletmesi geçici yatırım amacıyla elinde tuttuğu, alış değeri 50.000 TL olan hisse senetlerine 31.12.2021 tarihinde, 45.000(Borsa Rayici) – 50.000 (Alış Değeri) = (-) 5.000 Tl karşılık ayırmış iken,
15.03.2022 tarihinde 56.000 TL ye bu hisse senetlerini banka aracılığıyla satmıştır.
Satış Bedeli – Karşılık Ayrılırken Baz Alınan Borsa Rayici = 56.000 – 45.000 = 11.000 TL
B | A | ||
102.Bankalar | 56.000 | ||
119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) | 5.000 | ||
110. Hisse Senetleri | 50.000 | ||
| 644. Konusu Kalmayan Karşılıklar | 5.000 | ||
| 645. Menkul Kıymet Satış Karı | 6.000 |
Menkul kıymetin satışından kaynaklı elde edilen 11.000 TL karın 5.000 TL si daha önce ayrılan karşılık giderinin iptali için kullanılacaktır.
Bu durumda, 11.000 – 5.000 = 6.000 Menkul Kıymet Satış karı olacaktır.
5.000 TL “644. Konusu Kalmayan Karşılıklar” hesabının alacağına kar olarak,
6.000 Tl ise “645. Menkul Kıymet Satış Karı” hesabının alacağına kar olarak,
Menkul kıymet satıldığı için ayrılan 119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) bakiyesi de tamamen kapatılmak amacıyla 5.000 TL borç kaydı yapılacaktır.
Son olarak, Satış tutarı olan 56.000 TL de banka hesabına yatacağı için 102 hesabının borcuna kayıt yapılmıştır.
Karşılık Ayrılan Hisse Senetlerinin Zararla Satılması
(Alış fiyatı >Karşılık Ayrılırken Baz Alınan Borsa Rayici > Satış fiyatı)
A işletmesi geçici yatırım amacıyla elinde tuttuğu, alış değeri 50.000 TL olan hisse senetlerine 31.12.2021 tarihinde, 45.000(Borsa Rayici) – 50.000 (Alış Değeri) = (-) 5.000 Tl karşılık ayırmış iken,
15.03.2022 tarihinde 43.000 TL ye bu hisse senetlerini banka aracılığıyla satmıştır.
Satış Bedeli – Karşılık Ayrılırken Baz Alınan Borsa Rayici = 43.000 – 45.000 = 2.000
B | A | ||
102.Bankalar | 43.000 | ||
119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) | 5.000 | ||
| 655. Menkul Kıymet Satış Zararları |
| 2.000 |
|
110. Hisse Senetleri | 50.000 |
102 Bankalar hesabına satış tutarı olan 43.000 TL yatırılmıştır.
Daha önce karşılık ayrılan 119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabındaki 5.000 TL Hisse senedi satıldığı için ters kayıt yapılarak kapatılmıştır.
Satış sonucunda satış tutarı borsa rayicinden de düşük olduğu için 2.000 TL daha zarar oluşacak ve bu tutar, 655. Menkul Kıymet Satış Zararları hesabına aktarılmıştır.
110. hesabında yer alan hisse senedi alış tutarı olan 50.000 TL de kıymet satıldığı için alacaklandırılarak kapatılmıştır.
Karşılık Ayrılan Hisse Senetlerinin Kar veya Zarar Olmadan Satılması
(Alış fiyatı > Karşılık Ayrılırken Baz Alınan Borsa Rayici = Satış fiyatı )
A işletmesi geçici yatırım amacıyla elinde tuttuğu, alış değeri 50.000 TL olan hisse senetlerine 31.12.2021 tarihinde, 45.000(Borsa Rayici) – 50.000 (Alış Değeri) = (-) 5.000 Tl karşılık ayırmış iken
15.03.2022 tarihinde 45.000 TL ye bu hisse senetlerini banka aracılığıyla satmıştır.
B | A | ||
102.Bankalar | 45.000 | ||
119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) | 5.000 | ||
110.Hisse Senetleri | 50.000 | ||
|
|
Borsa rayici üzerinden karşılık ayrılan kıymet, yine borsa rayicinden satılmış ve 2021 yıl sonunda katlanılan karşılık gideri haricinde ek bir zarar oluşmamıştır.
Böylelikle, bankaya yatan satış bedeli 45.000 TL 102. Bankalar hesabın borcuna yazılmıştır.
Menkul kıymet satıldığı için 2021 yıl sonunda 119. Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) na kaydedilen 5.000 tl ters kayıt ile kapatılmıştır.
Yine, hisse senedi satıldığı için 110. Hesabından hisse senedi alış bedeli alacaklandırılarak kapatılmıştır.
Karşılık Ayrılan Hisse Senetlerinin Borsa Rayicinin Artması
31.12.2021 tarihinde, 45.000(Borsa Rayici) – 50.000 (Alış Değeri) = (-) 5.000 Tl karşılık ayırmış iken
31.12.2022 tarihinde, borsa rayici 50.000 TL olmuştur.
B | A | ||
119.Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) | 5.000 | ||
644. Konusu Kalmayan Karşılıklar | 5.000 |
Karşılık Ayrılan Hisse Senetlerinin Borsa Rayicinin Tekrar Azalması
31.12.2021 tarihinde, 45.000(Borsa Rayici) – 50.000 (Alış Değeri) = (-) 5.000 Tl karşılık ayırmış iken
31.12.2022 tarihinde, borsa rayici 41.000 TL olmuştur.
B | A | ||
654. Karşılık Giderleri (-) | 4.000 | ||
119.Menkul Kıymet Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) | 4.000 |
Daha önce karşılık ayrılan Menkul kıymetin borsa değerinin düşmesi durumunda tekrar karşılık ayrılmalıdır.
