Aralıklı Envanter Yöntemi
- 28 Ekim 2023
- 1687 Kez Okundu
Aralıklı envanter yöntemi stok hareketlerinin izlenmesinde kullanılan yöntemlerden biridir.
Bu yöntem, yapılan her satış işleminde sonra malın maliyetinin hesaplanmasının zor olacağı, diğer bir ifade ile düşük fiyata sahip ancak satışı yapılan ürün çeşitliliğinin çok fazla olduğu işletmeler tarafından kullanılır.
Aralıklı envanter yönteminde;
- Sürekli envanter yönteminde olduğu gibi ticari mallar hesabının borç kalanı dönem sonu stok mevcudunu vermez.
- Çünkü yapılan her satış sonrası ticari mallar hesabının alacak tarafına kayıt yapılmamaktadır.
- Dönem sonu mal mevcudu, ancak envanter işlemleri yani sayım işleminden sonra belirlenir.
- Yani, satılan malın çıkışı ve maliyet kaydı dönem sonlarında yapılır.
- Hesap dönemi içerisinde alınan mal, ticari mallar hesabını arttırıp mal maliyet bedeli ile borçlandırılır.
- Karşılığında ise mal ne şekilde alındıysa ( veresiye, nakit, çek vs.) ilgili hesaba alacak kaydı yapılır.
- Dönem sonunda ise toplam satışların maliyetleri hesaplanıp, satılan ticari mal maliyeti hesabı borçlandırılıp karşılığında ticari mallar hesabı aynı tutarda alacaklandırılır.
- Bu kayıt sonrasında ticari mallar hesabı borç kalanı tutarı dönem sonu mal mevcudunu vermektedir.
Aralıklı envanter yöntemi kullanımının dezavantajı, stoklarda dönem içinde oluşabilecek çalınma, fire veya teslim etmelerden kaynaklanacak stok kayıplarının tespiti yapılamamaktadır.
Bu kayıplar, dönem sonunda satılan ticari mallar maliyeti hesabında gösterilmektedir.
Aralıklı Envanterde Stoklara ilişkin işlemlerin Yevmiye Kayıtları
Dönem başı stok, mal alımı, alış giderleri, alış iade ve alış iskontosu açıklama ve kayıtları 153 Ticari mallar hesabı başlığı altında anlatılmaktadır.
Kısaca; aralıklı envanter yönteminde, dönem başı stok + alış giderleri, ticari mallar hesabının borç kısmında izlenirken, alış iade + alış iskontoları hesabın alacak kısmına kaydedilmektedir.
Satış İşlemi: Aralıklı envanter yöntemi uygulayan bir işletmede yapılan satışların yalnızca satış hasılatı kaydı yapılır.
Yani, 600 yurtiçi satışlar hesabı ve tahsil veya tahsil edilecek olan KDV nedeni ile 391 hesaplanan KDV hesabı alacaklandırılmaktadır.
Ayrıca, satılan ticari mal maliyeti kaydı yapılmamaktadır.
Bu da sürekli envanter yöntemi ile arasındaki temel farkı oluşturmaktadır.
Satış giderleri: Mal satışı esnasında oluşabilecek tüm giderler, yani malın müşteriye teslimi sırasındaki giderler: örneğin; hamaliye, nakliye vb. satışı yapan işletme için bir satış gideri olmakta ve 760 Pazarlama satış dağıtım giderleri + ödenen veya ödenecek olan KDV 191 indirilecek KDV borcuna kaydedilmektedir.
Satıştan İadeler: Aralıklı envanter yönteminde yukarıda da bahsedildiği üzere yapılan satış sonrası sadece hasılat kaydı yapılıp satılan mal maliyeti kaydı yapılmamaktadır.
Aynı şekilde, dönem içinde yapılan satış iadesi ile ilgili de yalnızca satış iadesi kaydı yapılmakta, maliyet kaydı iptali yapılmamaktadır.
Şu şekilde; satış iadesi yapılır ve işletme gelir tablosunun indirimler kısmında yer alan 610 satış iadesi hesabını ve ödenecek KDV sebebi ile 191 İndirilecek KDV’ yi borçlandırmaktadır.
(Ancak eğer iade işlemi aynı KDV döneminde yapılıyor ise 391 hesaplanan kdv hesabı borçlandırılmaktadır).
Aralıklı Envanterde Satılan Ticari Mal Maliyeti (STMM) Hesaplama Formülleri
Öncelikle, yukarıda bahsettiğimiz 153 ticari mallar hesabı borç ve alacak kısmında yer alan işlemler şu şekilde göstereceğiz:
153. Ticari Mallar
| B | A |
|---|
| Dönem Başı Mal Mevcudu | Alış iadesi |
| Dönem İçi Alışlar | Alış İskontosu |
| Alış Giderleri | |
Satılan Ticari Mallar Maliyeti Formülleri
STMM = Ticari Mallar Hesabı Borç Kalanı – Dönem Sonu Mal Mevcudu
STMM = Dönem Başı Mal Mevcudu + Dönem İçi Net Alışlar – Dönem Sonu Mal Mevcudu
Net Alışlar = ( Dönem İçi Alışlar + Alış Giderleri) – ( Alış İadesi + Alış İskontosu)
Aralıklı Envanter Yöntemi Örnek Sorular
Örnek: A işletmesinin Ticari mallar hesabı borç toplamı 15.500 TL, alacak toplamı ise 5.000 TL dir.
İşletmenin, dönem başı mal mevcudu 2.300 ve alış iskontoları 2.500 TL, Dönem sonu mal mevcudu da 6.500 TLdir. İşletme aralıklı envanter yöntemini uygulamaktadır.
Bu durumda Satılan ticari mal maliyetini hesaplayınız.
Ticari Mallar Hesabı Borç Kalanı = Ticari Mallar Borç Toplamı – Ticari Mallar Alacak Toplamı
= 15.500 – 5.000
= 10.500
Satılan Ticari Mallar Maliyeti = Ticari Mallar Hesabı Borç Kalanı – Dönem Sonu Mal Mevcudu
= 10.500 – 6.500
= 4.000 TL
- A işletmesinin ticari mallar hesabı durumu aşağıdaki gibi olacaktır.
153. Ticari Mallar
| B | A |
|---|
| Dönem Başı Mal Mevcudu (2.000 TL ) | Alış iadesi (1.300 TL) |
| Dönem İçi Alışlar (12.500 TL) | Alış İskontosu (700 TL) |
| Alış Giderleri (1.200 TL) | |
| Toplam 15.700 TL | Toplam 15.700 TL |
İşletme ile ilgili diğer bilgiler de aşağıdaki gibidir:
Dönem Sonu Mal Mevcudu 8.000 TL
Satış İskontosu 6.500 TL
Satış İadesi 2.300 TL
Buna göre işletmenin satılan ticari mal maliyetini ve net alışlarını hesaplayınız.
Ticari Mallar Hesabı Borç Kalanı = Ticari mallar borç toplamı – Ticari mallar alacak toplamı
= 15.700 – 2.000
= 13.700
Satılan Ticari Mallar Maliyeti = Ticari mallar hesabı borç kalanı – Dönem sonu mal mevcudu
= 13.700 – 8.000
= 5.700 TL
Net Alışlar = ( Dönem içi alışlar + Alış giderleri) – ( Alış iadesi + Alış iskontosu)
= (12.500 + 1.200) – (1.300 + 700)
= 11.700 TL
Aralıklı Envanter Yönteminde, Değerleme Yöntemlerinin Uygulanması
Aralıklı envanter yönteminde mal satışı yapıldığında yalnızca hasılat kaydı yapılıp maliyet kaydı yapılmamakta veya satış iadesi olduğunda da maliyet iptali yapılmamaktadır.
Bu işlemler dönem sonu işlemleri sonrası (stok sayım sonrası) yapılmaktadır.
Yani dönem sonu mal mevcudu ve satılan malın maliyeti tespiti için dönem sonu beklenmektedir.
Bu sebeple stok maliyetinin ve satılan ticari malın maliyetinin hesaplanmasında kullanılacak yöntemler önem arz etmektedir. Bu yöntemlerden sırası ile aşağıda bahsedilecektir.
- İlk giren ilk çıkar yöntemi (FİFO: First in – First Out)
- Son giren ilk çıkar yöntemi (LİFO: Last – First Out)
- Ortalama maliyet yöntemi
- Gerçek parti maliyeti yöntemi
- Standart maliyetle değerleme yöntemi
Bu yöntemlerin açıklamaları 15.Stoklar başlığı altında yapılmış olup, burada yalnızca örneklerle açıklamaları yapılacaktır.
Aralıklı Envanter Yönteminde FİFO Yöntemi
FİFO yöntemi, depoya ilk giren malın ilk önce satılacağı veya üretime gönderileceği varsayımına dayanmaktadır. Yani satılan malın maliyeti hesaplanırken depoya ilk giren malın birim maliyeti alınır.
FİFO Örnek Uygulamalar
Örnek: A işletmesi aralıklı envanter yöntemini uygulamakta ve almış olduğu X malının birim maliyet ve miktarları aşağıda verilmiştir. (işletme stok değerleme yöntemlerinden FİFO’ yu kullanmaktadır)
| Mal Miktarı | Birim Fiyat | Tutar |
|---|
| Dönem Başı Stok | 100 | 3 | 300 |
| I. Parti Alınan | 500 | 2 | 1.000 |
| II. Parti Alınan | 1.200 | 5 | 6.000 |
| III. Parti Alınan | 800 | 4 | 3.200 |
| TOPLAM | 2600 | | 10.500 |
İşletme ay sonunda yaptığı envanter çalışmasından sonra X malı dönem sonu stok miktarının 700 adet olduğunu tespit etmiştir.
Daha sonrasında satılan X mallarından 300 adedi iade edilmiştir.
Bu durumda satılan ticari mal maliyeti, dönem sonu stok maliyeti ve satış iadesi tutarını hesaplayınız.
Çözüm:
Öncelikli olarak satılan mal miktarı bulunmalıdır. Aralıklı envanter yönteminde satılan mal miktarı aşağıdaki gibi hesaplanır.
Satılan Mal Miktarı = (Dönem Başı Stok Miktarı + Dönem İçi Alışlar Miktarı) – Dönem Sonu Stok Miktarı
= 2.600 – 700= 1.900
FİFO yönteminde depoya ilk giren mal ilk çıkar mantığı olduğu için satış adetleri ilk sıradan düşülerek yapılır. Sonrasında ilgili alımın birim fiyatı kullanılarak devam edilir.
- 1.900 adet mal satışı yapılmış bunun 100 adeti dönem başından 3 TL birim fiyatla,
- 500 adedi I. Parti alımdan 2 TL birim fiyatla,
- 1.200 adedi II. Partiden 5 TL birim fiyatla ve
- 100 adedi son parti alımdan 4 TL birim fiyatla çıkışı yapılmaktadır.
Satılan Mal Maliyeti = 100 adet *3 TL+ 500 adet*2 TL + 1.200 adet*5 TL + 100 adet*4 TL
= 7.700 TL
Aynı zamanda FİFO yönteminde dönem sonu kalan mal mevcudu en son depoya giren maldan oluşacaktır. Bu sebeple dönem sonu kalan 700 adet mal son parti yani III. Parti alımının içinden kalandır ve bu parti alımının birim fiyatı dikkate alınarak stok maliyeti hesaplanır.
Dönem sonu stok maliyeti = 700 adet * 4 TL
= 2.800 TL dir.
işletme ilk giren ilk çıkar yöntemini uyguladığı için yapılan satışların iadesi de satışı ilk yapılan mallardan oluşmaktadır. Yani 300 adet satış iadesinin 100 adedi dönem başından 3 TL birim fiyatla, 200 adedi II. Parti alımdan 2 TL birim fiyatla gelmektedir.
İade Alınan Mal Maliyeti = 100 adet*3 TL + 200 adet*2 TL
= 700 TL’ dir.
Aralıklı Envanter Yönteminde LİFO Yöntemi
LİFO yöntemi, depoya son giren malın ilk önce satılacağı veya üretime gönderileceği varsayımına dayanmaktadır.
Yani satılan malın maliyeti hesaplanırken depoya son giren malın birim maliyeti alınır.
LİFO Örnek Uygulamalar
Aralıklı envanter yöntemini uygulayan A işletmesinin almış olduğu X malının birim maliyet ve miktarları aşağıda verilmiştir.
( işletme stok değerleme yöntemlerinden LİFO’ yu kullanmaktadır)
| Mal Miktarı | Birim Fiyat | Tutar |
|---|
| Dönem Başı Stok | 100 | 3 | 300 |
| I. Parti Alınan | 500 | 2 | 1.000 |
| II. Parti Alınan | 1.200 | 5 | 6.000 |
| III. Parti Alınan | 800 | 4 | 3.200 |
| TOPLAM | 2600 | | 10.500 |
İşletme ay sonunda yaptığı envanter çalışmasından sonra X malı dönem sonu stok miktarının 700 adet olduğunu tespit etmiştir.
Daha sonrasında satılan X mallarından 300 adedi edilmiştir.
Çözüm:
Bu durumda satılan ticari mal maliyeti, dönem sonu stok maliyeti ve satış iadesi tutarını hesaplayınız.
Öncelikle satılan mal miktarını bulalım. Aralıklı envanter yönteminde satılan mal miktarı şu şekilde bulunmaktadır.
Satılan Mal Miktarı = (dönem başı stok miktarı + Dönem içi alışlar miktarı) – Dönem sonu stok miktarı
= 2.600 – 700
= 1.900
LİFO yönteminde depoya son giren mal ilk çıkar mantığı olduğu için satış adetleri son sıradan düşülerek yapılır. Ve ilgili alımın birim fiyatı kullanılarak gidilir şöyle ki; 1.900 adet mal satışı yapılmış bunun 800 adeti son parti alımdan 4 TL birim fiyatla, 1.100 adedi II. Parti alımdan 5 TL birim fiyatla çıkışı yapılmaktadır.
Satılan Ticari Mal Maliyeti = 800 adet *4 TL+ 1.100 adet*5 TL
= 8.700 TL
Son giren ilk çıkar yönteminde dönem sonu kalan mal mevcudu ilk depoya giren maldan oluşacaktır. Bu sebeple dönem sonu kalan 700 adet mal, dönem başı stoktan 100 adeti dönem başından 3 TL birim fiyat, 500 adedi I. Parti alımdan 2 TL birim fiyat, 100 adedi II. Partiden 5 TL birim fiyat dikkate alınarak kalan stok maliyeti hesaplanır.
Dönem Sonu Stok Maliyeti = 100 adet *3 TL+ 500 adet*2 TL + 100 adet*5 TL
= 1.800 TL dir.
İşletme son giren ilk çıkar yöntemini uyguladığı için yapılan satışların iadesi de satışı son yapılan mallardan oluşmaktadır. Yani 300 adet satış iadesinin tamamı bu yönteme göre son satışı yapılan II. parti alımdan 5 TL birim fiyatla gelmektedir.
İade Alınan Mal Maliyeti = 300 adet*5 TL
= 1.500 TL’ dir.
Aralıklı Envanter Yönteminde Ortalama Maliyet Yöntemi
Ortalama maliyet yönteminde stok birim maliyeti; depoya giren malların toplam maliyet tutarlarının, depoya giren malların miktar toplamlarına bölünmesi ile elde edilir.
Bulunan ortalama birim maliyet de satılan stok miktarına çarpıldığında satılan ticari mallar maliyeti elde edilmektedir.
Ayrıca ortalama birim maliyet kalan stok miktarı ile çarpıldığında kalan stok maliyeti elde edilmektedir.
Ortalama Maliyet Yöntemi Örnek Uygulamalar
Örnek: A işletmesinin X malına ait miktar ve alım maliyet bilgileri aşağıdaki gibidir. İşletme stok değerleme yöntemi olarak ortalama maliyet yöntemini kullanmaktadır.
| Mal Miktarı | Birim Fiyat | Tutar |
|---|
| Dönem Başı Stok | 600 | 3 | 1.800 |
| I. Parti Alınan | 1.200 | 5 | 6.000 |
| II. Parti Alınan | 2.000 | 4 | 8.000 |
| III. Parti Alınan | 700 | 6 | 4.200 |
| TOPLAM | 4.500 | | 20.000 |
İşletme ay sonunda yaptığı envanter çalışmasından sonra X malı dönem sonu stok miktarının 1.000 adet olduğunu tespit etmiştir.
Daha sonrasında satılan X mallarından 500 adedi edilmiştir.
Bu durumda satılan ticari mal maliyeti ve dönem sonu stok maliyetini hesaplayınız.
Çözüm:
Öncelikle yine satılan mal miktarı hesaplanmalı ve sonrasında yukarıda bahsedildiği şekilde ortalama birim maliyet bulunmalıdır.
Satılan Mal Miktarı = (Dönem Başı Stok Miktarı + Dönem İçi Alışlar Miktarı) – Dönem Sonu Stok Miktarı)
= 4.500 – 1.000
= 3.500 adet
Ortalama Birim Maliyet = Alınan Stok Toplam Maliyet / Alınan Stok Toplam Miktar
= 20.000 TL / 4.500 adet
= 4,44 TL
Satılan Malın Maliyeti = 3.500 adet * 4,44 TL
= 15.540 TL
Dönem Sonu Stok Maliyeti = 1.000 adet * 4,44 TL
= 4.440 TL
Aralıklı Envanter Yönteminde Gerçek Parti Maliyet Yöntemi
Gerçek Parti Maliyet yönteminde, işletme hangi parti alınan maldan satış yapmış ise o malın alış birim maliyeti ile satış maliyetini belirlemektedir.
Gerçek Parti Maliyeti Örnek Uygulama
Örnek: İşletme 1000 adet mal satmıştır. Bu malların 100 adeti dönem başı maldan, 400 adeti I. parti alınan maldan ve 500 adeti de III. Parti alınan maldan yapmıştır.
Bu durumda satılan mal maliyetini ve kalan stok maliyetini hesaplayınız. ( işletme stok değerleme yöntemi olarak gerçek parti maliyetini kullanmaktadır.)
| Mal Miktarı | Birim Fiyat | Tutar |
|---|
| Dönem Başı Stok | 100 | 3 | 300 |
| I. Parti Alınan | 500 | 2 | 1.000 |
| II. Parti Alınan | 1.200 | 5 | 6.000 |
| III. Parti Alınan | 800 | 9 | 7.200 |
| TOPLAM | 2.600 | | 14.500 |
Çözüm:
Satılan Mal Maliyeti = 100 adet*3 TL + 400 adet*2 TL + 500 adet*9 TL
= 5.600 TL
Kalan Stok Maliyeti = Toplam stok maliyeti – Satılan mal maliyeti
= 14.500 – 5.600
= 8.900 TL
Aralıklı Envanter Yönteminde Standart Maliyet Yöntemi
Bu yöntemde yapılan stok satışları veya üretim çıkışları önceden belirlenmiş olan sabit bir birim maliyet üzerinden hesaplanmakta ve çıkan sonuç gerçek parti maliyeti sonucu ile karşılaştırılmaktadır.
Standart Maliyet Yöntemi Örnek Uygulama
Örnek: Gerçek parti maliyeti kısmında örnek verilen tablo üzerinde yapılacaktır.
| Mal Miktarı | Birim Fiyat | Tutar |
|---|
| Dönem Başı Stok | 100 | 3 | 300 |
| I. Parti Alınan | 500 | 2 | 1.000 |
| II. Parti Alınan | 1.200 | 5 | 6.000 |
| III. Parti Alınan | 800 | 9 | 7.200 |
| TOPLAM | 2.600 | | 14.500 |
İşletme 1000 adet mal satmıştır. Bu malların 100 adeti dönem başı maldan, 400 adeti I. parti alınan maldan ve 500 adeti de II. Parti alınan maldan yapmıştır. Bu durumda satılan mal maliyetini ve kalan stok maliyetini hesaplayınız. ( işletme standart maliyetle değerleme yöntemini kullanmaktadır.) ayrıca standart birim maliyet 7 TL olarak belirlenmiştir.
Çözüm:
Satılan Ticari Mal Maliyeti = Satılan mal miktarı * Standart Birim Maliyet
= 1.000 adet*7 TL
= 7.000 TL
İşletme değerleme yöntemi olarak gerçek parti maliyetini kullandığında satılan mal maliyetini 5.600 TL olarak hesaplanmıştı. Bu durumda standart maliyette, satışların maliyeti 1.400 TL (7.000 – 5.600) fazla bulunmuştur. Bu artı fark satılan ticari mal maliyeti hesabından Miktarı
= 2.600 adet – 1.000 adet
= 1.600 adet
Standart maliyetle değerlemede kalan stok maliyeti:
Kalan Stok Maliyeti = Kalan Stok Miktarı * Standart Birim Maliyet
= 1.600 adet*7 TL
= 11.200 TL
İşletme değerleme yöntemi olarak gerçek parti maliyetini kullandığında kalan stok maliyetini 8.900 TL olarak hesaplanmıştır.
Bu durumda satışların maliyeti 2.300 TL (11.200 – 8.900) fazla bulunmuştur. Bu artı fark satılan ticari mal maliyeti hesabından düşülecektir.
Eğer herhangi birinin hesaplanmasında standart maliyetle hesaplanan maliyet tutarı gerçek parti maliyeti tutarından düşük olsa idi bu eksi fark dönem sonu stok maliyetine eklenecektir.
“Sürekli Envanter Yöntemi Nedir?”