Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri

Dönem sonu muhasebe işlemleri, yapılacak muhasebe kayıtları yazımızda adım adım incelenecektir.

Yazımızda, reeskont hesapları, yansıtma hesaplarının kullanımı, kısa vadeli hesaplardan uzun vadeli hesaplara devir gibi her yıl sonu yapılması gereken işlemleri anlatacağız.

Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri

Yıl Sonu Amortisman Kayıtları

• Yıl sonunda, ilgili oldukları bölümlere göre amortisman ayrılarak, 740, 750, 760, 770 hesaplara kaydedilir.

• Amortisman ayrılacak kıymet, maddi duran varlık ise 257. Maddi olmayan duran varlık ise 268. hesabı kullanılır.

Dövizli Hesapların Değerlemesi

• Döviz bazlı hesaplarda oluşan kur nedenli değer artışlarının değerlemesi yapılarak, kambiyo karı hesabına aktarılır.

• Örneğin, dolar bazlı bir alacak ya da banka hesabı var ise kura göre değeri artabilir ya da azalabilir.

• Bu durumda, alacakta veya mevduatta ilk kaydediliş tarihine göre yıl sonunda kar varsa kambiyo karı, zarar varsa kambiyo zararı oluşacaktır.

• Aşağıdaki örnekte alıcılarda ve banka hesabında kur artışı nedeniyle değerleme yapılmıştır.

• Aşağıdaki örnekte, borçlardaki bir kur artışı nedeniyle zarar oluşması durumunda, değerleme yapılmıştır.

Alacak Senetleri Reeskontu Kaydı

• Vadesi henüz gelmemiş senetlerin, değerleme günündeki gerçek değerlerinin tespit edilmesi amacıyla reeskont hesaplanır ve ilgili hesaplara reeskont kaydı yapılır.

• Senedin alındığı tarihten tahsil tarihine kadar olan süre için iç iskonto formülü ile hesaplanır.

Borç Senetleri Reeskontu Kaydı

• Senedin verildiği tarihten ödeme tarihine kadar olan süre için iç iskonto formülü ile hesaplanır.

Gelecek Yıllara Ait Giderler Virman Kaydı

• Örneğin, 31.12. 2021 tarihinde yapılacak kayıtta, 2022 yılı giderlerinin vadeleri 1 yılın altına düştüğü için, 2022 yılına ait giderler, 280. Gelecek yıllara ait giderler hesabından, 180. Gelecek aylara ait giderler hesabına aktarılır.

Uzun Vadeli Krediler Hesabı Virman Kaydı

• 31.12. 2021 tarihinde 2022 yılına ait kredi anaparalarının, vadeleri 1 senenin altına düşeceği için uzun vadeli 400. Krediler hesabından, vadesi 1 yıla kadar olan kredi anaparalarının izlendiği 300. hesabına aktarılır.

Gelecek Yıllara Ait Gelirler Virman Kaydı

• 31.12.2021 tarihinde, 2022 dönemine ait olan gelirlerin vadesi 1 yılın altına düşeceği için, 480. Gelecek Yıllara Ait Gelirler hesabından 380. Gelecek aylara ait gelirler hesabına aktarılır.

• Sadece Gelecek döneme ait tutar aktarılmalıdır, tüm bakiye aktarılmaz.

Alınan Çekler Hesabı Dönem Sonu Kaydı

• “101. Alınan Çekler” hesabında kalan bir çek varsa, “Özün Önceliği” kavramı gereğince 121. Alacak senetleri hesabına aktarılır.

• Çünkü, çek 31.12.20XX tarihinde bir sonraki yıl vadeli olduğu için diğer bir ifade ile çek vadeli bir varlık olmadığı için, alacak senedi niteliğinde kabul edilerek “121. Alacak Senetleri” Hesabına aktarılır.

• Yıl başında, aynı kayıt ters olarak yapılarak 121. hesabına alınan bu çekler tekrar 101. hesabına alınır.

Verilen Çekler Hesabı Dönem Sonu Kaydı

• Alınan çekler hesabında olduğu gibi “103. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri” hesabı da “Özün Önceliği” kavramı gereğince “331. Borç Senetleri” hesabına aktarılır.

• Aynı şekilde, yılbaşında, 331. hesabına alınan bu çekler 103. hesabına aktarılır.

KDV Mahsup Kaydı

• Dönem sonunda, Aralık ayı için KDV Mahsup kaydı yapılır.

• KDV ödemesi olması durumunda 360. Ödenecek Vergiler ve Fonlar hesabına, devreden KDV olması durumunda ise 190. Devreden KDV hesabına kayıt yapılır.

• Bu noktada, KDV mahsup kayıtlarının nasıl yapıldığını örnekler üzerinden anlatalım,

• KDV mahsup kaydında,3 durum söz konusu olabilir.

1. 391 > 191+190 KDV ödemesi oluşacaktır.
2. 191 > 391 KDV devri olacaktır.
3. 391>191 olmakla birlikte 191+190 > 391. KDV devredecektir.

• Şimdi, bu örnekleri inceleyelim.

Örnek: 1

• Aralık ayında 5.000 TL devreden KDV, 3.000 TL indirilecek KDV ve 9.000 TL Hesaplanan KDV olsun,

• Bunun için “191. indirilecek KDV” / “391. Hesaplanan KDV” hesaplarındaki bakiyeler kapatılır.

• 391 toplamı 191+190 dan fazla ise KDV ödemesi çıkacak ve 360. hesabına kayıt yapılacaktır.

Örnek : 2

• Aralık ayına ait 191 > 391 olması durumunda sonraki döneme KDV devri söz konusu olacaktır.

• Örneğin, Aralık ayında 3.000 TL devreden KDV, 10.000 TL indirilecek KDV ve 7.000 TL Hesaplanan KDV olsun,

• 191 indirilecek KDV, 391. Hesaplanan KDV den büyük olduğundan 10.000 – 7.000 = 3.000 devreden KDV oluşacaktır.

• Sonuç olarak, dönem sonunda 190. Devreden KDV nin önceki bakiyesi 3.000 ile birlikte 6.000 TL devreden KDV oluşacaktır.

Örnek: 3

• 391 > 191 ancak 191+190 toplamı > 391 toplamı ise,

• Örneğin, Aralık ayında 10.000 TL devreden KDV, 3.000 TL indirilecek KDV ve 7.000 TL Hesaplanan KDV olsun,

• 191+190 toplamı 13.000 > 391 Hesaplanan KDV toplamı 7.000 TL den büyük olduğu için yine KDV ödemesi çıkmayacaktır.

• Sonuç olarak, dönem sonunda, 190 devreden KDV bakiyesi 10.000 TL den 4.000 TL çıkardığımızda 6.000 TL Dönem sonu devreden KDV tutarını bulmuş oluruz.

• Böylece, KDV ile ilgili dönem sonu muhasebe işlemleri yapılmış olacaktır.

Kira Tahakkuku Muhasebe Kaydı

• Aralık ayında tahakkuk edecek kira var ise bunlar tahakkuk ettirilerek muhasebeleştirilir.

• Brüt kira, yönetim ile ilgili ise Genel yönetim giderlerine kaydedilir.

• Kira Stopajı ise 360 hesabına kaydedilir.

• Ödenecek net kira ise “336. Diğer çeşitli Borçlar” hesabına kaydedilir.

Ücret Tahakkuk Muhasebe Kaydı

• Personellerin, aralık ayına ilişkin ücretleri ve ücretler üzerinden yapılan kesintiler veya ücret üzerinden alınan vergilerin kaydı yapılır.

• Brüt maaşlar, Genel yönetim ile ilgili ise 770. hesabına aktarılır.

• Vergisel kesintiler, 360. , SGK kesintileri 361. , Diğer Kesintiler (BES vb.) 369. , Net personel maaşları 335. Hesabına kaydedilir.

Kasa Hesabı İle İlgili Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri

• Dönem sonunda kasa hesabı ile ilgili, envanter (sayım), değerleme ve adatlandırma işlemleri yapılmalıdır.

• Kasa Hesabı ile ilgili ayrıntılı konu anlatımı ve soru çözümleri için aşağıdaki linke tıklayabilirsiniz.

1. Kasa Farklarının Dönem Sonu Kaydı

• Kasa fiili sayımı sonucunda, dönem sonunda oluşan kasa noksanlıkları, 689.Diğer Olağan Dışı Gider ve Zararlar (-) hesabına aktarılır.

• Fiili kasa sayımı sonucunda, dönem sonunda oluşan kasa fazlalıkları, 679. Diğer Olağan Gelir ve Karlar hesaba aktarılır.

2. Dönem Sonu Kasa Hesabının Değerlemesi

• Kasa hesabında yer alan döviz cinsinden nakitlerin gerçek değerlerinin tespit edilmesi için yıl sonunda değerleme işlemleri yapılır.

• Kasada oluşan kur kaynaklı değer artışlar için, 646. Kambiyo karı hesabı alacaklandırılırken, 100. Kasa hesabı da gerçek değerine ulaşması için borçlandırılmaktadır.

• Öte yandan, kasada oluşan kur kaynaklı azalışlar ise, dönem sonunda 656. Kambiyo zararları hesabının borç tarafına kaydedilirken, kasada değeri düşen nakitler için 100. Kasa hesabına zarar kadar alacak kaydı yapılır.

Maliyet Hesaplarının Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri

• Üretimi sürecinde, ( Direkt ilk Madde Malzeme Gideri+ Direkt İşçilik Giderleri + Genel Üretim Giderleri ) toplamı bize üretim maliyetini vermektedir.

• Üretim Maliyeti = D.İ.M.M + D.İ.G + G.Ü.G

Aşağıda, Satışların Maliyeti Tablosu’nda baktığımız zaman dönem sonu muhasebe işlemleri aşamaları daha iyi kavrayabiliriz.

• Maliyet hesaplarının dönem sonu işlemlerini yaparken, satışların maliyeti tablosundaki sırayı takip ederek yapmamız üretim ve maliyetlendirme sürecini daha iyi anlamamızı sağlayacaktır.

• Unutmayalım! muhasebe asla ezberlenerek öğrenilmemelidir.
• Tek düzen hesabında her bir kod ve işleyişinin bir mantığı vardır.
• Biz de yazılarımızda, bu mantığı kavramanız adına konuları ayrıntılı olarak ele alıyor ve neden sonuç ilişkisi bağlantısı kurmaya çalışarak kalıcı öğrenmeyi hedefliyoruz.

• Konunun daha iyi anlaşılması amacıyla, aşağıdaki kayıtlarda, işletmenin aynı dönemde; üretim, ticaret ve hizmet faaliyetlerini birlikte yapıldığı düşünülerek muhasebe süreci ele alınmıştır.

1. İlk Madde ve Malzemelerin Giderleştirilmesi

• Direkt ilk madde malzeme, üretilen ürünün bünyesinde doğrudan kullanılan, mamulü oluşturan malzemelerdir.

• D.İ.M.M gideri ise, bir hesap dönemi içerisinde üretilen mamulün içerisinde ne kadar direk ilk madde malzeme sarfiyatı yapıldığını göstermektedir.

• Üretime girmeyip stokta kalan ilk madde malzeme giderleştirilmez.

• D.M.M.M Giderini aşağıdaki şekilde hesaplayabiliriz. (a+b+c-d-e)

a. Dönem Başı İlk Madde ve Malzeme ( + )
b. Dönem İçi İlk Madde ve Malzeme Alışı (+)
c. İlk Madde Malzeme Alışına İlişkin Giderler (+)
d. İlk Madde ve Malzeme Alış İadeleri ve İskontoları (-)
e. Dönem Sonu İlk Madde ve Malzeme (-)

• Ya da yıl sonunda, 150. İlk Madde ve malzeme hesabından Stok ayrıldıktan sonra kalan tutar olarak da hesaplayabiliz.

• Üretimde kullanılan bu sarfiyat tutarı “150. Direkt İlk Madde Malzeme” hesabından alınarak “710. D.İ.M.M Gideri” hesabına aktarılır.

• Bu noktada, “150. İlk Madde Malzeme” hesabını bir buğday deposu gibi düşünürsek, “710.D.İ.M.M Gideri” hesabını da bu depodan aldığımız buğday gibi düşünebilirsiniz. (Alış giderleri ihmal edilmiştir.)

• Bu iki hesabın çalışma mantıklarını iyi kavramamız ve birbiriyle karıştırmamamız gerekmektedir.

2. Üretimde Kullanılan Giderlerin Yarı Mamullere Yansıtılması

• Bir önceki başlık altında, 710. direkt ilk madde ve malzeme giderlerini oluşturarak, 150. ilk madde malzeme stoğundan düşmüştük.

• Şimdi de, direkt ilk madde malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderlerini; yansıtma hesapları vasıtasıyla 151. yarı mamül hesabına aktaralım.

• Yarı Mamuller hesabında, üretimi devam eden ancak henüz mamul haline gelmemiş ürünler takip edilmektedir.

• Bu kayıt bize, ilk malzeme, işçilik ve genel üretim giderinin birleşmesi ile yarı mamul elde ettiğimiz bu aşamayı göstermektedir.

3. Mamüle Dönüştürülen Yarı Mamullerin kaydı

• Yarı Mamüller hesabında, henüz üretimi tamamlanmamış ve üretim süreci devam eden ürünlerin takip edildiğini ifade etmiştik.

• Dönem sonunda, yarı mamullerden üretimi tamamlananlar, 151.Yarı mamuller hesabından 152. Mamuller hesabına aktarılmalıdır.

• Üretimi tamamlanan yarı mamuller, Dönem Başı Yarı Mamuller + Dönem İçi Üretilen Yarı Mamuller – Dönem Sonu Yarı Mamuller olarak bulunur.

• Sürece bakıldığında, kalan stok zaten henüz mamul vasfına gelmemiş ürünler, geri kalan ise mamule dönüşmüş olanlar olacaktır.

• Ayrıca, bu hesaplama, dönem sonunda 151. Yarı mamuller hesap bakiyesinden Dönem Sonu Yarı Mamul Stoku ayrılmasından sonra kalan tutar olarak da hesaplanabilir.

4. Satılan Mamul Maliyeti Dönem Sonu Muhasebe işlemleri

• 152. Mamuller Hesabı, üretimi tamamlanmış satışa sevk edilmeyi bekleyen ürünlerin izlendiği hesaptır.

• Mamullerin Satılan Kısmı, Satılan Mamul Maliyeti Hesabına aktarılır.

• Satılan Mamul Maliyeti hesabı bize, sattığımız mamullerin, üretimi için ne kadar maliyete katlanıldığını göstermektedir.

• Satılan Mamul Maliyeti = Dönem Başı Mamuller + Dönem İçerinde Tamamlanan Mamuller – Dönem Sonu Mamuller olarak bulunur.

• Ayrıca, dönem sonu 152. Mamuller hesabı bakiyesinden ayrılacak ya da fiili olarak sayılan stoğun çıkarılması ile de Satılan Mamul Maliyeti bulunmaktadır.

Bu aşamada üretimin en başından itibaren özetlersek

• 150. İlk Madde Malzeme giderleştirilerek 710. hesabına aktarıldı.

• 710. DİMM Gideri ,720. Direk İşçilik Gideri, 730. Genel Üretim Gideri yansıtma hesapları vasıtasıyla 151. yarı mamuller hesabına yüklenildi.

• 151. Yarı Mamuller içerisinden üretimi tamamlananlar, 152. Mamuller hesabına aktarıldı,

• Son olarak, 152. Mamuller hesabından Satılan mamullerin maliyeti 620. S.M.M hesabına aktarılarak, üretim süreci Gelir Tablosu’na yansıtılmış olur.

Bu aşamadan sonra işletmenin, ticaret işletmesi olarak alıp sattığı malların maliyetlerine ilişkin kayıtlara devam edelim.

5. Satılan Ticari Mal Maliyeti Dönem Sonu Muhasebe işlemleri

Satılan Ticari Mal Maliyeti dönem içerisinde satmış olduğumuz ticari malların bize ne kadara mal olduğunu gösterir.

Ticari Mal, üzerinde bir değişiklik yapılmadan alınıp satılan mallardır.

Bundan önceki başlıklar altında işletmenin üretilip sattığı malları inceledik şimdi de işletmenin alıp sattığı malların kayıtlarını inceleyelim.

• Bir malın üretiminde katlanılan belli başlı maliyetler olduğu gibi alınıp satımında da maliyetler bulunmaktadır.

• Bunlar, ticari malın satın alış bedeli ve alışa ilişkin katlanılan taşıma, gümrük vergisi vb. gibi diğer giderlerdir.

• Bu bedeller 153. Ticari Mallar hesabında maliyete eklenmektedir. 153 hesabının bakiyesinden dönem sonu kalan stok ve alıştan iade ettiklerimiz çıkartılarak S.T.M.M. yi elde ederiz.

• Satılan Ticari Mal Maliyeti aşağıdaki şekilde hesaplanır. (a+b+c-d-e)

• a. Dönem Başı Ticari Mallar (+)
• b. Dönem içi Ticari Mal alışı (+)
• c. Ticari Mal Alışına ilişkin giderler (+)
• d. Ticari Mal Alış İade ve İskontoları (-)
• e. Dönem Sonu Ticari Mal Stoku (-)

• S.T.M.M = DB. Ticari Mal + Dönem içi Alış + Alış Giderleri – Alış iade ve iskontoları – Dönem Sonu Tic. Mal. formülü ile hesaplanır

• Yıl içerisinde satılan ticari malların maliyeti, 153. ticari mallar hesabından alınarak 621. hesabına aktarılır.

• Bu şekilde, ticari mal alım satımına ilişkin maliyetler 621. gelir tablosu hesabına aktarılmış olur.

6. Satılan Hizmet Maliyeti Dönem Sonu Muhasebe işlemleri

Satılan Hizmet Maliyeti, işletmede yıl içerisinde satılan hizmetler için katlanılan maliyetin takip edildiği hesaptır.

• Dönem içerisinde hizmet satışı ile ilgili yapılan tüm giderler dönem sonunda Satılan hizmet maliyeti hesabına aktarılır.

• Dönem içerisinde yapılan, “740. Hizmet Üretim Maliyeti” hesabı altında biriken, hizmet ile ilgili işçilik, prim, hizmete konu alışlar, resmi yükümlülükler vb. maliyetler “622. Satılan Hizmet Maliyeti” ne devredilir.

• Böylelikle, hizmet ile ilgili maliyetler 622. gelir tablosu hesabına aktarılmış olur.

Gider Hesaplarının Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri

1. Gider Hesaplarının Yansıtma Hesaplarına Aktarılması

2. Gider Yansıtma Hesaplarının Gelir Tablosu Hesaplarına Aktarılması

3. Gelir Tablosu Gider Hesaplarının 690. Hesabına Aktarılması

4. Gelir Tablosu Gelir Hesaplarının 690. Hesaba Aktarılması

5. Dönem Karı veya Zararının Tespiti

690. Hesabına virman yapılan gelir gider hesapları neticesinde, “690. Dönem Karı veya Zararı Hesabı”,

• Borç bakiyesi veriyorsa, zarar,
• Alacak bakiyesi veriyorsa kar, söz konusudur.

• Bu kar ticari kardır. Ayrıca, ticari kara, kanunen kabul edilmeyen giderler eklenmesi ile de mali kar elde edilir.

• Mali kar üzerinden 2021 yılı için %25 Kurumlar vergisi hesaplanmaktadır.

• Hesaplanan bu vergi, tutar 691 gelir tablosu hesabına 370 bilanço hesabına aktarılır.

6. Dönem Net Karı veya Zararının Hesaplanması

• Kar durumunda yapılacak kayıt aşağıdaki gibi olacaktır.

• Kar çıktığı durumda, 690. alacak bakiyesi verecek ve bu kayıtta kapatılacak, 691. vergi tutarı da düşülerek 692. Hesabına aktarılacaktır.

• Zarar çıkması durumunda da aşağıdaki kayıt yapılacaktır.

• Öte yandan, zarar durumunda 690. borç bakiye verecektir. Bu bakiye kapatılarak 692 hesabına aktarılır.

7. Dönem Net Karı Muhasebe Kaydı

• Kar olması durumunda bir sonraki aşamadaki muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

8. Dönem Net Zararı Muhasebe Kaydı

• Zarar olması durumunda bir sonraki aşamadaki muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar Hesabı Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri

• Yıl içerisinde ödenen geçici vergiler 193. hesabının borç kısmına kaydedilir.

• Yıl sonunda ise bu ödenen peşin vergiler 371. nolu hesaba devredilir.

• Sonraki yılın Nisan ayında ise, Kurumlar vergisi beyanında 371 ve 370 karşılıklı kapatılır.

• 370. – 371. bakiyesi ise 360. Ödenecek vergi ve fonlar altında, Ödenecek Kurumlar vergisi alt hesabına aktarılır.

“Finansal Tablolar Analizi hesaplama ve Yorumlama”

“Gelir Geçici Vergi Beyannamesi Nasıl Düzenlenir ?”