153 Ticari Mallar Hesabı
153 Ticari Mallar Hesabı, işletmelerin satmak amacı ile aldığı ve üzerinde hiçbir değişiklik yapmadan sattığı malların kaydedildiği hesaptır. Ticari mallar mamullerden farklıdır çünkü üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmamış olup alındığı gibi satılmaktadır.
153 Ticari Mallar Hesabı İşleyişi
- Ticari mallar hesabı maliyet değeri ile kayıtlara alınmaktadır.
- Hesaba kaydedilen unsurlar, malın elde edilme maliyeti tedarik edilmesinden depoya gelmesine kadar olan toplam harcamalardır.
- Satılmak amacı ile alınmış olan ticari mallar bu hesabın borcuna kaydedilirken karşılığında da ne şekilde tedarik edilmiş ise ilgili hesap alacaklandırlmaktadır.
- Örneğin, nakden satın alınmış ise “100 Kasa” hesabı, veresiye yapılmışsa “320 Satıcılar” hesabı veya çek cirosu ile alınmış ise “101 Alınan Çekler” hesabı kullanılır.
- Ticari malın elden çıkarılması halinde hesap alacaklandırılıp karşılığında da 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti hesabı borçlandırılmaktadır.
- Satılan malın maliyetinin tespiti, her zaman kolay olmamakta ve yapılan her satış sonrası maliyet kaydı yapılamamaktadır.
- Bundan dolayı da stok hareketlerini izlemek için aralıklı ve sürekli envanter olmak üzere iki kayıt yöntemi kullanılmaktadır.
- Bu yöntemler daha önceki yazılarda ayrı ayrı anlatılmıştır.
- Bağlantılara tıklayarak bu yazılara ulaşabilirsiniz.
Şimdi, “153 Ticari Mallar Hesabı” gibi stok hesaplarında sıklıkla kullanılacağı için envanter yöntemlerini kısaca inceleyelim.
153 Ticari Mallar Hesabı Borç Tarafına Kaydedilen İşlemler
- Bir önceki dönemin sonunda ticari mal kalması halinde.
- Dönem içerisinde mal alınması durumunda.
- Mal alışı sırasında alınan mal ile ilgili gider oluşması durumunda.
- Daha önce satılmış olan ticari malın iadesi durumunda hesabın borç tarafına kayıt yapılır.
153 Ticari Mallar Hesabı Alacak Tarafına Kaydedilen İşlemler
- Alınan ticari malın satılması durumunda.
- Alınan malın daha sonra satıcıya iade edilmesi durumunda.
- Alınan ticari mala satıcısı tarafından daha sonra iskonto uygulaması durumunda,
- Depodaki ticari malın bozulması, atıl duruma gelmesi halinde hesabın alacak tarafına kayıt yapılır.
153 Ticari Mallar Hesabı Aralıklı Envanter Yöntemi Uygulaması
Aralıklı envanter yöntemi, yapılan her satış işleminde sonra malın maliyetinin hesaplanmasının zor olacağı, daha ziyade düşük fiyata sahip olup satışı yapılan ürün çeşitliliğinin çok fazla olduğu işletmeler tarafından kullanılır.
Öncelikle, ticari mallar hesabında aralıklı envantere ilişkin kavramları tanıyalım ve uygulamaları üzerinden inceleyelim.
Dönem Başı Stok: Bir önceki dönemden devir etmiş yani bir önceki dönemin dönem sonu stoğu olan mallardır ve 153 Ticari mallar hesabının borç kısmında izlenmektedir.
Mal Alımı: Satılmak üzere satın alınmış olan malların elde edilme maliyeti ile KDV hariç kısmıdır.
153 Ticari mallar hesabının borç kısmında izlenmektedir.
Alış Giderleri: Satmak amacı ile alınmış olan malın depoya gelene kadarki oluşan giderlerin KDV hariç kısmıdır.
153 Ticari mallar hesabının borç kısmında izlenmektedir.
Alış İadeleri: Satın alınmış olan malın daha sonra iade edilmesi durumunda oluşur.
- 153 Ticari mallar hesabının alacak kısmında izlenmektedir.
- Örnek vermek gerekirse, eğer saha önce peşin alınmış olan ticari mal iade edildiğinde depoda mal azalmış olacağından 153 ticari mallar hesabı alacaklanır,
- Karşılığında da yapılan ödeme geri alındığı düşünülürse “100 Kasa” hesabı borçlandırılmaktadır.
- Ancak, daha önce peşin ödemesi yapılmış olup malın iadesi yapılmasına karşın, geri ödeme gelmedi ise, bu alacak “127 Diğer Ticari Alacaklar” hesabı borcuna kaydedilmektedir.
Alış İskontoları: İskonto ticari malın alış tutarında yapılan indirimdir.
- Alış anında iskonto yapılması halinde iskonto kaydı yapılmaz sadece alınan ticari malın alış tutarından indirim tutarı düşülür.
- Ancak, veresiye yapılmış olan alışlarda ticari malın maliyetinde bir düşüş olacağı için 153 Ticari mallar hesabı iskonto tutarı kadar alacaklanıp karşılığında satıcılara olan borç da azalacağı için 320 Satıcılar hesabı borçlandırılacaktır.
- Fakat ticari mal alışı daha önce peşin olarak yapılmış ise alınan mala iskonto uygulanması halinde “127 Diğer Ticari Alacaklar” hesabı iskonto tutarı kadar borçlanıp karşılığında da alınan malın maliyetinde düşüş olduğu için 153 Ticari Mallar hesabı yine alacaklandırılacaktır.
Ticari mallar hesabının aralıklı envanter yönteminde borç ve alacak kısmında bulunan işlemler aşağıdaki gibidir.
B | 153.TİCARİ MALLAR | A | ||
Dönem Başı Mal Mevcudu | Alış İadesi | |||
Dönem İçi Alışlar | Alış İskontosu | |||
Alış Giderleri |
| |||
Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Ticari Mallar Maliyeti Formüller:
STMM = Ticari mallar hesabı borç kalanı – Dönem sonu mal mevcudu
STMM = Dönem başı mal mevcudu + Dönem içi net alışlar – Dönem sonu mal mevcudu
Net Alışlar = ( Dönem içi alışlar + Alış giderleri) – ( Alış iadesi + Alış iskontosu)
153 Ticari Mallar Hesabı Sürekli Envanter Yöntemi Uygulaması
Sürekli envanter yöntemi, yapılan her satış işleminden sonra satılan malın maliyetinin daha kolay hesaplanabildiği çok çeşit ürünü olmayan, ancak yüksek fiyatlı ürünler satan veya üreten işletmeler tarafından kullanılmaktadır.
İlk olarak 153 Ticari Mallar hesabı içerisinde sürekli envanter yöntemi kavramlarını ve işlemlerin nasıl yapılacağını inceleyelim.
Dönem başı stok, alış giderleri, mal alımı, alış iadeleri ve alış iskontoları kaydı aralıklı envanter yönteminde yapılan kayıtlar ile aynı olduğu için ayrıca bahsedilmesine gerek görülmemiştir.
Ticari mallar hesabının sürekli envanter yönteminde borç ve alacak kısmında bulunan işlemler şu şekildedir:
B | 153.TİCARİ MALLAR | A | ||
Dönem Başı Mal Mevcudu | Alış İadesi | |||
Dönem İçi Alışlar | Alış İskontosu | |||
Alış Giderleri | Satılan Ticari Mal Maliyeti (Brüt) | |||
Satıştan iade Mal Maliyeti |
153 Ticari Mallar Hesabı Örnek Uygulamalar
Örnek:1
Aralıklı envanter yöntemini uygulayan A işletmesinin Ticari mallar hesabının durumu şu şekildedir:
B | 153.TİCARİ MALLAR | A | ||
Dönem Başı Mal Mevcudu | 8.500 TL | Alış İadesi | 4.000 TL | |
Dönem İçi Alışlar | 50.000 TL | Alış İskontosu | 3.500 TL | |
Alış Giderleri | 3.000 TL |
| ||
| 61.500 TL | 7.500 TL |
İşletmenin Dönem Sonu Mal Mevcudu: 31.500 TL
Yurtiçi Satışları : 90.000 TL
Satış İskontoları : 7.000 TL
Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri : 15.000 TL
Bu bilgilere göre işletmenin satılan ticari mal maliyeti, net alışları ve brüt satış kar/zararı kaç TL’ dir.
Çözüm: 1
Soruda, ticari mallar hesabının borç ve alacak durumu verilmiştir.
Buna göre Ticari mallar hesabı borç kalanı 54.000 TL (61.500 – 7.500) dir. Soruda dönem sonu mal mevcudu da verilmiş olduğuna göre aralıklı envanter yöntemi formülü kullanılarak satılan ticari mallar maliyeti rahatlıkla hesaplanabilecektir.
Satılan Ticari Mallar Maliyeti = Ticari mallar borç kalanı – Dönem sonu mal mevcudu
= 54.000 – 31.500
= 22.500 TL’ dir.
Net alışlar tutarı da, ticari mallar hesabındaki işlemler verilmiş olduğuna göre rahatlıkla hesaplanacaktır.
Net Alışlar = ( Dönem içi alışlar + Alış giderleri) – ( Alış iadesi + Alış iskontosu)
= ( 50.000 + 3.000 ) – ( 4.000 + 3.500 )
= 45.500 TL’ dir.
Brüt Satış karının bulunması için öncelikle gelir tablosu brüt satış kar/zarar yerine kadar olan kısmı aşağıdaki gibidir.
BRÜT SATIŞLAR | 90.000 TL |
Yurtiçi Satışlar | 90.000 TL |
Yurtdışı satışlar |
|
Diğer gelirler |
|
SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) | 7.000 TL (-) |
Satış İadeleri |
|
Satış İskontoları | (7.000 TL) |
Diğer İndirimler |
|
NET SATIŞLAR | 83.000 TL |
SATIŞLARIN MALİYETİ (-) | 22.500 TL (-) |
Satılan Mamul Maliyeti |
|
Satılan Ticari Mallar Maliyeti | (22.500 TL) |
Satılan Hizmet Maliyeti |
|
Diğer Satışların Maliyeti |
|
BRÜT SATIŞ KARI / ZARARI | 60.500 TL |
Bu durumda işletmenin, brüt satış karı da 60.500 TL’ dir.
Örnek: 2
Aralıklı envanter yöntemini kullanan A işletmesinin, 2020 yılı sonu itibari ile dönem sonu kalan mal mevcudu 30.000 TL, 2021 yılı dönem içi mal alışları tutarı 85.000 TL’ dir.
- Mal alışları sırasında da 3.500 TL lik gider oluşmuştur.
- İşletme %25 Kar ile 120.000 TL mal satmıştır.
- Buna göre işletmenin satılan ticari mallar maliyeti ve 2021 dönem sonu mal mevcudu kaç TL’ dir.
Çözüm: 2
İşletme satışlarının kar oranı verilmiş olduğuna göre bu karı satışlar tutarından düştüğümüzde satılan ticari mallar maliyeti bulunacaktır.
Satılan Ticari Mallar Maliyeti = 120.000 / 1,25
= 96.000 TL
Dönem sonu mal mevcudunu bulmak için de ticari mallar borç kalanı ve satılan ticari mallar maliyetinin bulunmuş olması da yeterlidir.
İşletmenin bir önceki döneminin dönem sonu mal mevcudu bu dönemin dönem başı mal mevcudunu vermekte ve ticari mallar hesabının borç kısmında yer almaktadır.
Buna göre ticari mallar hesabı borç ve alacak durumu şu şekildedir.
B | 153.TİCARİ MALLAR | A | ||
Dönem Başı Mal Mevcudu | 30.000 TL | Alış İadesi | 0,00 TL | |
Dönem İçi Alışlar | 85.000 TL | Alış İskontosu | 0,00 TL | |
Alış Giderleri | 3.500 TL | |||
| 118.500 TL | 0,00 TL |
Ticari mallar hesabı borç kalanı 118.500 Tl olduğuna ve satılan ticari mallar maliyeti tutarı da (96.000 TL) bulunmuş olduğuna göre dönem sonu mal mevcudu şu şekilde hesaplanacaktır:
Satılan Ticari Mallar Maliyeti = Ticari Mallar Borç Kalanı – Dönem Sonu Mal Mevcudu
96.000 = 118.500 – Dönem sonu mal mevcudu
Dönem Sonu Mal Mevcudu = 22.500 TL
Örnek: 3
Stok hareketlerinde sürekli envanter yöntemini uygulayan A işletmesi dönem içinde 85.000 Tl lik veresiye mal almış ve bu alımları gerçekleştirirken 4.500 TL nakliye bedeli ödemiştir.
- İşletmenin dönem başı mal mevcudu da 42.000 TL dir.
- Daha sonra alınan mallara 2.500 TL lik indirim yapılmıştır.
- İşletme dönem içerisinde 65.000 TL veresiye mal satışı yapmış ancak daha sonra satılan bu mallardan 3.000 TL lik kısmı iade edilmiştir.
- İşletme satışlarını %25 kar ile yapmaktadır.
Ticari mallar borç toplamı 133.900 TL.
Ticari mallar alacak toplamı 56.500 TL
Bu bilgilere göre satılan ticari mallar maliyetini, Dönem sonu mal mevcudunu, alış iadeleri, net satışları ve brüt satış kar/zararı hesaplayınız.
Çözüm: 3
Soruda satışların tutarı ve işletmenin kar marjı verilmiş olduğuna göre buradan satılan ticari mallar maliyetinin brüt tutarı bulunur.
Daha sonra da satış iadesinden kar marjı düşülüp iade alınan satış maliyeti bulunur ve bu tutar da satılan malın maliyetinin brüt tutarından çıkarılır ve satılan ticari malın maliyetinin net tutarı elde edilir.
Satılan Ticari Mal Maliyeti(Brüt) = 65.000 * 100/125
= 52.000 Tl
İade Alınan Mal Maliyeti = 3.000 * 100/125
= 2.400 Tl
Satılan Ticari Mallar Maliyeti (Net) = Satılan Mal Maliyeti (Brüt) – İade Alınan Mallar Maliyeti
= 52.000 – 2.400
= 49.600 TL
Satılan ticari mallar maliyeti, brüt tutarı ticari mal hesabı alacağına; iade alınan mallar maliyeti de hesabın borç kısmına kaydedilmektedir.
Bu durumda ticari mallar hesabı durumu şu şekilde olmaktadır.
B | 153.TİCARİ MALLAR | A | ||
Dönem Başı Mal Mevcudu | 42.000 TL | Alış İadesi | ( ? ) | |
Dönem İçi Alışlar | 85.000 TL | Alış İskontosu | 2.500 TL | |
Alış Giderleri | 4.500 TL | Satılan Ticari Mal Maliyeti (Brüt) | 52.000 TL | |
| İade Alınan Mal Maliyeti | 2.400 TL |
Borç Toplamı 133.900 TL 56.500 TL Alacak Toplamı
Ticari Mallar Borç Kalanı = Ticari Mal Borç Toplamı – Ticari Mal Alacak Toplamı
= 133.900 – 56.500
= 77.400 TL
Sürekli envanter yönteminde, ticari mallar hesabı borç kalanı dönem sonu mal mevcudunu vermektedir. Bu sebeple dönem sonu mal mevcudu da 77.400 TL olmaktadır.
Sürekli envanter yönteminde 153 ticari mallar hesabı borç kalanı dönem sonu mal mevcudunu vermektedir. Bu sebeple dönem sonu mal mevcudu da 77.400 TL olmaktadır.
Ticari mallar hesabı alacak toplamını oluşturan işlemler vasıtası ile de alış iadesi tutarı Bulunabilmektedir.
Ticari Mallar Alacak Toplamı = Alış İadesi + Alış İskontosu + Satılan Ticari Mal Maliyeti (Brüt)
56.500 = Alış İadesi + 2.500 + 52.000
Alış İadesi = 2.000 TL
Ayrıca, net satışlar ve brüt satış karı/zararı da gelir tablosu yardımı ile şu şekilde hesaplanır:
BRÜT SATIŞLAR | 65.000 TL |
Yurtiçi Satışlar | 65.000 TL |
Yurtdışı satışlar | |
Diğer gelirler | |
SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) | 3.000 TL (-) |
Satış İadeleri | |
Satış İskontoları | (3.000 TL) |
Diğer İndirimler | |
NET SATIŞLAR | 62.000 TL |
SATIŞLARIN MALİYETİ (-) | 49.600 TL (-) |
Satılan Mamul Maliyeti | |
Satılan Ticari Mallar Maliyeti | (49.600 TL) |
Satılan Hizmet Maliyeti | |
Diğer Satışların Maliyeti | |
BRÜT SATIŞ KARI / ZARARI | 12.400 TL |
Özetle, işletmenin; Net satışlar tutarı 62.000 TL
Brüt satış karı 12.400 TL’ dir.
Örnek:4
Sürekli envanter yöntemini uygulayan A işletmesi dönem içerisinde 5.000 adet malı KDV dahil 135.000 TL’ ye veresiye satın almıştır.
- İşletme bu malların 2.500 adetini KDV dahil 75.600 TL ye çek karşılığı satmıştır.
- Ancak daha sonra alıcı işletme satılan mallardan 500 adedini iade etmiştir. ( KDV oranı %8’dur.)
- Bu bilgilere göre işletmenin Satılan ticari mallar maliyeti, satış iadesi tutarı hesaplayınız.
- Ayrıca işletmenin mal satış ve satış iadesi kayıtlarını yapınız.
Çözüm : 4
Öncelikle işletmenin almış olduğu malın tutarının KDV den arındırıp birim alış maliyeti bulunmalıdır.
İşletmenin KDV Hariç Alış Tutarı = KDV’li Alış Tutarı * 100/108
= 135.000 * 100/108
= 125.000 TL
Birim Alış Maliyeti = Toplam Alış Fiyatı / Toplam Alış Adedi
= 125.000 TL / 5.000 Adet
= 25 TL
Toplam Satış Maliyeti = Birim Alış Maliyeti * Toplam Satış Adedi
= 25 TL * 2.500 Adet
= 62.500 TL
İade Edilen Malın Maliyeti = Birim Alış Maliyeti * Toplam Satış İade Adedi
= 25 TL * 500 Adet
= 12.500 TL
Bu bilgiler doğrultusunda satılan ticari malın net maliyeti de şu şekilde hesaplanacaktır:
Satılan Ticari Malın Maliyeti = Toplam satış maliyeti – İade edilen malın maliyeti
= 62.500 TL – 12.500 TL
= 50.000 TL
KDV Hariç Toplam Satış Tutarı = KDV’li Satış Tutarı * 100/108
= 75.600 * 100/108
= 70.000 TL
Satış KDV Tutarı = KDV Hariç Tutar * KDV Oranı
= 70.000 * 8/100
= 5.600 TL
Satış Birim Fiyat = KDV Hariç Satış Tutarı / Satış Adedi
= 70.000 TL / 2.500 Adet
= 28 TL
Satılan mallardan 500 adedi iade edilmiş olduğuna göre satılan malın iade edilen kısmının tutarı da şu şekilde hesaplanacaktır:
Satış İadesi Tutarı = Satış İade Adedi * Birim Satış Fiyatı
= 500 Adet * 28 TL
= 14.000 TL
İşletme 2.500 adet malı 50.000 TL maliyetle almış olup daha sonra bu malı 70.000 TL ye çek karşılığı satmıştır.
Sürekli envanter yöntemi uygulandığı için işletme önce hasılat kaydı hemen ardında da satış maliyet kaydı yapacaktır.
B | A | ||
101 Alınan Çekler Hesabı | 75.600 | ||
| 600 Yurtiçi Satışlar Hesabı |
| 70.000 |
391 Hesaplanan KDV | 5.600 |
İşletme satışı çek karşılığı yapmış olduğu için çekleri artmış olup “101 Alınan Çekler” hesabı borçlandırılmıştır.
Satış hasılat kaydı için de 600 Yurtiçi satışlar hesabı KDV hariç tutar üzerinden ve tahsil edilmiş veya edilecek olan KDV’ si 391 Hesaplanan KDV ile alacaklandırılmıştır.
B | A | ||
621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti | 62.500 | ||
153 Ticari Mallar Hesabı | 62.500 |
İşletme mal satış maliyet kaydında, 621 Satılan ticari mallar maliyeti brüt tutar üzerinden hesap borçlandırılmıştır.
Karşılığında da mal satışı ile işletmenin ticari malı azalmış olduğu için 153 Ticari mallar hesabı alacaklandırılmıştır.
Satış iadesi kaydı da aynı şekilde önce iade kaydı yapılıp hemen ardından maliyet kaydı yapılacaktır.
B | A | ||
610 Satış İadeleri Hesabı | 14.000 | ||
191 İndirilecek KDV | 1.120 |
| |
100 Kasa | 15.120 |
Yukarıda bir birim satış fiyatı üzerinden iade tutarı hesaplanmış olduğu için ayrıca burada belirtilmemiştir.
KDV tutarı da satış tutarının KDV oranı ile çarpılması sonucu elde edilmiştir.
Kayda göre işletmenin satmış olduğu malın iadesi kaydı için gelir tablosu indirimler kısmında yer alan 610 satış iadeleri hesabı KDV hariç ve aynı KDV dönemini kapsadığı için de ödenmiş veya ödenecek olan 191 İndirilecek KDV borçlandırılmıştır.
Karşılığında da iade sonucu kasaya para girişi olduğu için “100 Kasa” hesabı alacaklandırılmıştır. ( Eğer iade daha sonraki KDV döneminde gerçekleşmiş olsaydı 391 Hesaplanan KDV kullanılacaktı.)
B | A | ||
153 Ticari Mallar Hesabı | 12.500 | ||
621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti | 12.500 |
İşletme sürekli envanter yöntemini uyguladığından dolayı iade kaydının hemen ardında satış halinde yapılan maliyet kaydının malın iade edilmesi ile maliyet iptal kaydını yapması gerekmektedir.
Aynı zamanda bu yöntemi uygulamış olduğu için işletmenin iade durumunda ticari mallarında artış olduğunu da kayıtlarında belirtmesi gerekmektedir.
Bu sebeple 153 Ticari mallar hesabı borçlandırılıp karşılığında da 621 Satılan ticari mallar maliyeti hesabı alacaklandırılmıştır.
