15 Stoklar
15 Stoklar Hesap Grubu işletmenin üretiminde kullanmak, satmak veya tüketmek amacı ile elinde bulundurduğu varlıklardır.
Bunlar: ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul, ticari mal, yan ürün ve hurda durumundaki ürün gibi bir yıldan az bir sürede kullanılacak veya bir yıl içerisinde nakde çevrilmesi planlanmış olan varlıklardır.
Stoklar hesap gurubu içerisinde yer alan hesaplar:
- 150 İlk Madde ve Malzeme
- 151 Yarı Mamuller – Üretim
- 152 Mamuller
- 153 Ticari Mallar
- 157 Diğer Stoklar
- 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)
- 159 Verilen Sipariş Avansları
İşletmenin satmak amacı ile aldığı veyahut da kendisinin üretmiş olduğu maddeler 15 stoklar grubu içerisindeki bu hesaplara maliyet değeri ile kayda alınırlar.
15 Stoklar Stok Maliyetine Eklenen Unsurlar
15 stoklar grubu içerisinde, stok maliyetine eklenen unsurlar 3 grupta izlenir, bunlar:
1- Satın Alma Maliyeti
- Satın alma bedeli KDV hariç ( iskonto düşüldükten sonraki net tutar ), satın alma giderleri,
- Satın alma sırasında ödenen komisyon,
- Yurtdışından alınan mal için gümrük vergileri, gümrük giderleri, akreditif giderleri
- İşletme tarafından vergi dairesinden iade alınabilecekler hariç diğer vergiler
- Stokun elde edilmesi için işletme tarafından çekilen kredilerin stoku edinme dönemine düşen faizleri
- Taşıma, yükleme boşaltma ve sigorta prim giderleri,
- Ancak stok elde edildikten sonraki depo kirası, bekçi ücreti, sigorta vb. gibi muhafaza giderleri stokun maliyetine eklenmez, o dönemin gideri olarak kayda alınır.
2- Dönüştürme Maliyeti
- Üretimle doğrudan ilişkili direk işçilik giderleri
- İlk madde ve malzemenin üretimi aşamasında katlanılan makine – teşhizat, fabrika binası bakım onarımı ve amortisman giderleri vb.
- Üretim esnasında kullanılan elektrik, su, ısınma ve fabrika kirası giderleri,
- Üretim miktarı ile dolaylı olarak ilişkili malzeme ve işçilik giderleri.
Ancak, üretim esnasındaki kayıp ve fireler veya normalin üzerindeki işçilik giderleri 15 stoklar maliyetine eklenmez.
3- Diğer Maliyetler
- Olması gereken konum ve duruma getirilen stoklar ile ilgili örneğin; müşterinin özel isteği üzerine stoka yapılan eklenti, tasarım vb işlemler için harcanan giderler.
Maliyet değeri ile kayıtlara alınmış olan stokların aynı şekilde maliyet değeri ile satış işlemi gerçekleştirilmektedir.
Satılan stokun maliyet bedeli ile stokun net satış hasılatı arasındaki fark işletmenin brüt satış karını vermektedir.
Bu sebeple de stokların maliyetlerinin doğru tespit edilmesi işletme için büyük önem taşımaktadır.
15 Stoklar Stok Çıkışlarının Hesaplanmasında Kullanılan Yöntemler
15 stoklar içerinde stok çıkışlarının hesaplanmasında aşağıdaki yöntemler kullanılmaktadır:
- İlk Giren İlk çıkar yöntemi (FİFO)
- Son giren ilk çıkar yöntemi (LİFO)
- Ortalama maliyet yöntemi
- Basit (Tartılı) ortalama maliyet yöntemi
- Hareketli ortalama maliyet yöntemi
- Gerçek Parti maliyeti yöntemi
- Standart maliyet ile değerleme yöntemi
İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi (FİFO: First in – First Out)
- FİFO yöntemi, depoya ilk giren malın ilk satılacağı veya ilk alınan hammadde – yarı mamulün ilk önce üretime gönderileceği varsayımına dayanmaktadır.
- Bu yöntemde satılan malın maliyeti depoya ilk girmiş olan yani en eski malın birim fiyatı alınarak hesaplanmaktadır.
- Enflasyonist bir ekonomik durum ele alınırsa: En düşük maliyetli satılan veya üretime giren mal, ilk çıkışı yapılan mal olmaktadır.
- Son satılan veya üretime giren mal da son alınan malın fiyatı üzerinden hesaplanacağı için en yüksek maliyete sahip mal, son çıkışı yapılan mal olmaktadır.
- Aynı zamanda da dönem sonunda eğer stok kalırsa bu stoklar son satın alınan mallar olacaktır ki bunlarında maliyetleri yüksektir.
- Bu yöntem ile ilk alınan yani en eski stoklar önce satıldığı veya üretime gönderildiği için özellikle bazı mallar için söylenebilir ki bunların zaman içinde değerini kaybetme riskini azaltmaktadır.
- Ve yine bu yöntem sayesinde stok kontrolü de sağlanmış olmaktadır.
Son Giren İlk Çıkar Yöntemi ( LİFO: Last in – First out)
- LİFO yöntemi, depoya son giren malın ilk satılacağı veya son alınan hammadde – yarı mamulün ilk önce üretime gönderileceği varsayımına dayanmaktadır.
- Bu yöntemde satılan malın maliyeti depoya son girmiş olan yani en yeni malın birim fiyatı alınarak hesaplanmaktadır. Enflasyonist bir ekonomik durum ele alınırsa: En yüksek maliyetli satılan veya üretime giren mal, ilk çıkışı yapılan mal olmaktadır.
- Son satılan veya üretime giren mal da ilk alınan malın fiyatı üzerinden hesaplanacağı için en düşük maliyete sahip mal, ilk çıkışı yapılan mal olmaktadır.
- Aynı zamanda da dönem sonunda eğer stok kalırsa bu stoklar ilk satın alınan mallar olacaktır ki bunlarında maliyetleri düşük olacaktır.
- Bu yöntem de son alınan stokların ilk önce satılması veya üretime gönderilmesi işletmenin maliyetlerinin azalmasına yardımcı olmaktadır.
- Ancak dezavantaj olarak bu yöntem de stoklar güncelliğini yitirmektedir.
- Aynı zamanda ekonomi de fiyat düşüşü yaşanması halinde işletme için bir zarar oluşturmaktadır. Şöyle ki son giren mal ilk çıkışı yapılacak olduğu için maliyet yüksek olur ve fiyat düşüşü yaşanması halinde yüksek maliyetli mal düşük fiyatla elden çıkarılmak zorunda kalınır.
Ortalama Maliyet Yöntemi
Ortalama maliyet yöntemi, 15 stoklar içerisinde uygulanırken aşağıdaki yöntemlete ayrılmaktadır.
1- Basit (Tartılı) Ortalama Maliyet Yöntemi
Bu yöntemle, dönem başında olan artı dönem içinde alınan stokların toplam tutarlarının, dönem başı artı dönem içi alınan stokların miktarlarına bölünmesi ile stok birim maliyeti elde edilmektedir.
Bulunan stok birim maliyetinin de satılan malın maliyeti ile çarpılması sonucu satılan mal maliyeti elde edilmektedir. Aynı zamanda bu şekilde dönem sonu stok maliyetine ve iade alınan malın maliyetine ulaşılabilmektedir.
Örnek vermek gerekirse:
| Mal miktarı | Tutar |
Dönem Başı Stok | 2 | 60 TL |
I. Parti Alınan | 3 | 135 TL |
II. Parti Alınan | 5 | 240 TL |
III. Parti Alınan | 4 | 160 TL |
Stok Birim Maliyet = Dönem Başı + Toplam Alış tutarı / Dönem Başı + Toplam alış Miktarı
= 60+135+240+160 / 2+3+5+4
= 42,5 TL
Eğer 5 adet mal satışı gerçekleşti ise de;
Satılan Malın Maliyeti = Stok Birim Maliyet * Satılan mal miktarı
= 42,5 * 5
= 212,5 TL
Aynı zamanda birim stok maliyeti ile hem kalan stok maliyeti hem de Yurt içi satışlar tutarı bulunabilmektedir.
Dönem sonu stok maliyeti = [(Dönem Başı + Dönem içi alış miktarı) – ( Satılan mal Miktarı)] * Birim stok maliyeti
= ( 15 – 5 ) * 42,5
= 425 TL
Ancak, Yurtiçi satışların hesaplanabilmesi için işletmenin kar marjının biliniyor olması gerekmektedir.
Bilinmesi halinde Satılan malın maliyetine işletmenin kar marjı eklenmesi ile yurtiçi satışlar elde edilmektedir. Örneğin bu işletmenin kar marjı % 15 olsun;
Yurtiçi Satışlar = Satılan malın Maliyeti * Kar Marjı
= 212,5 * 1,15 ( 115/100)
= 244,375 TL
2- Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi
Bu yöntemde her mal alışı sonrası yeni bir birim maliyet hesaplanmaktadır. İlerde bahsedeceğimiz sürekli envanter yönteminde bu maliyet yöntemi uygulanmaktadır.
Örnek vermek gerekir ise :
| Mal miktarı | Birim Fiyat | Tutar |
Dönem Başı Stok | 1.000 | 2 | 2.000 TL |
I. Parti Alınan | 1.500 | 3 | 4.500 TL |
Satış | 1.750 |
|
|
II. Parti Alınan | 1.750 | 5 | 6.000 TL |
Dönem başı ortalama birim maliyeti 2 TL dir.
İlk parti alışı sonrası birim maliyet = dönem başı+ ilk alış tutarı / dönem başı + ilk alış miktarı
= 2000 + 4500 / 1000 + 1500
= 2,6 TL
Yapılan satışın maliyeti = satış adedi * birim maliyet
= 1750 * 2,6
= 4.550 TL
Satış sonrası kalan stok miktarı = ( Dönem başı + dönem için alış miktarı ) – Satılan mal miktarı
= 2500 – 1750
= 750
Kalan stok tutarı = (dönem başı + Dönem içi alış tutarı ) – Satış Tutarı
= 6500 – 4550
= 1.950 TL
Kalan stok miktar ve tutarı gelecek satış için bir nevi dönem başı olacaktır.
- Parti alışı sonrası ortalama birim maliyet = ( Kalan Stok tutarı + II . Parti alış tutarı ) / ( Kalan Stok adedi + II. Parti alış adedi )
= (1950 + 6000) / ( 750 + 1200)
= 4,077 TL
Bu alıştan sonraki yapılacak ilk satış da bu ortalama birim maliyet üzerinden hesaplanacaktır.
15 Stoklar Gerçek Parti Maliyeti Yöntemi
Bu yöntem de işletme farklı zamanlarda alınan malların birim fiyatlarının farklılıklarını göz önünde bulundurarak birim maliyeti hesaplamaktadır. Yani yapılan mal satışı hangi tarihte alınmış olan maldan yapılmış ise o malın birim maliyeti hesaba alınmaktadır.
Şöyle ki;
Dönem başında 300 adet mal 3 TL birim fiyatlı
.. tarihte alınan 500 adet mal 2 TL fiyatlı
400 adet mal satışı yapılmış ve bu satışın 100 adeti dönem başındaki maldan, kalanı da .. tarihli maldan yapılmış ise;
Satılan Mal maliyeti = (100 adet * 3 TL) + ( 300 adet * 2 TL )
= 900 TL olmaktadır.
15 Stoklar Standart Maliyet İle Değerleme Yöntemi
- Bu yöntemde yapılan stok satışları veya üretim çıkışları önceden belirlenmiş olan sabit bir birim maliyet üzerinden hesaplanmaktadır.
- Ancak hesaplama sonrası malın gerçek satış maliyeti ile standart maliyet ile hesaplama sonrası maliyeti karşılaştırılmaktadır. Eğer arada fark oluşur ise stok maliyetlerini gerçek durumlarına getirebilmek adına aradaki farkı dönem sonu kalan ve satılan mal maliyeti arasında dağıtılacaktır.
- Yukarıda gerçek parti maliyetini anlatırken verilen kısa örnek üzerinden gidilirse;
Dönem başında 300 adet mal 3 TL birim fiyatlı
T1 tarihinde alınan 500 adet mal 2 TL fiyatlı
400 adet mal satışı yapılmış ve bu satışın 100 adeti dönem başındaki maldan, kalanı da T2 tarihli maldan yapılmış ise;
Standart maliyet yöntemine göre birim maliyet 3,5 TL alınacaktır.
Standart maliyet yöntemine göre satılan mal maliyeti = 400 * 3,5
= 1400 TL
- Ancak, gerçek parti maliyetinde satılan mal maliyeti 900 TL olarak hesaplanmıştır.
- Bu durumda standart maliyet ile değerleme yöntemi gerçek parti maliyeti yönteminden 500 TL fazla satış maliyeti hesaplamış olmaktadır.
- Standart maliyet tutarı gerçek maliyet tutarından büyük olması sebebi ile bu fark tutarı satılan mal maliyetinden düşülmesi gerekmektedir.
- Eğer tam tersi olsaydı yani standart maliyet tutarı gerçek maliyet tutarından küçük olsa idi bu fark tutarı dönem sonu stoklara eklenmektedir.
