121 Alacak Senetleri
121 Alacak Senetleri Hesabı
121 Alacak Senetleri Hesabı, işletmenin ticari faaliyeti ile ilgili konularda yaptığı mal veya hizmet satışları karşılığında almış olduğu, 1 yıla kadar vadeli kıymetli evrakların izlendiği hesaptır.
121 hesabı Tekdüzen hesap Planında, Dönen Varlıklar Ana Hesap Grubunun (1) Ticari Alacaklar Grubunda (12) yer almaktadır.
121 Alacak senetleri hesabı kısa vadeli olan alacak senetlerinin izlendiği hesaptır.
Ayrıca, vadesi bir yıldan uzun olan alacak senetleri ise 221 Alacak senetleri hesabında izlenmekte ve dönem sonunda ( değerleme gününde) uzun vadeli olup vadesi bir yılın altına düşen senetler 221 Alacak senetleri hesabından 121 Alacak senetleri hesabına aktarılmaktadır.
Finansal kiralamalar sonucu oluşan senetli alacaklar da bu hesapta izlenmektedir.
Alacak senetlerine, bono ve poliçeyi örnek olarak verebiliriz.
Öncelikle, konumuza geçmeden önce bono ve poliçe kavramlarını tanıyalım.
Bono Nedir?
Bono: Borç-alacak ilişkisini düzenleyen iki taraflı, vadesi 2 aydan az 12 aydan fazla olmaması şartı bulunan ve üzerinde belli bir kişi veya kuruluşa ödenmesi gerekli olan miktar yazılmış senetlerdir.
- Borçlu (Muhatap): Bono üzerinde yazılı bedeli ödeyecek olan kişidir.
- Alacaklı(Lehtar): Bono üzerinde yazılı bedeli tahsil edecek olan kişidir.
Poliçe Nedir?
Poliçe: Alacaklı tarafın alacağını kendi borçlusu olduğu kişiye devretmesi durumunda, üç taraflı ticari ilişkiyi düzenleyen belgedir.
- Keşideci: Poliçeyi düzenleyen kişidir.
- Muhatap: Poliçe üzerinde yazılı tutarın ödeme sorumlusu kişidir.
- Lehtar: Poliçe üzerinde yazılı tutarı tahsil edecek olan kişidir.
121 Alacak Senetleri Hesabı İşleyişi
- İşletmenin ticari faaliyet sonucunda almış olduğu senetler hesabın borcuna; ciro, tahsil, yenileme, iskonto vb. nedenlerle senedin elden çıkarılması ile de hesabın alacağına kaydedilmektedir.
- Yabancı para cinsinden düzenlenmiş senetler işletmeye alınma tarihlerindeki kur cinsinden TL’ ye çevrilip kayda alınmaktadır. Yabancı para senetlerde faiz oranı olarak değerleme günündeki LİBOR ( Londra Bankalar Arası Faiz Oranı) esas alınır.
- Alacak senetleri hesabı borç kalanı vermektedir. Bu hesabın borç kalanı işletmenin elindeki senetli alacaklarının toplam tutarını vermektedir.
- Alacak senetleri hesabının altında birtakım yardımcı hesaplar kullanılabilmektedir. Bu yardımcı hesaplar: cüzdandaki, tahsildeki, takipteki, protestolu, teminattaki senetler gibi hesaplardır. Bu yardımcı hesaplar senetlerin; nerede, hangi durumda ve tutarına ilişkin bilgilere kolay ulaşımı sağlamaktadır.
- Bu hesaba kaydedilen Türk parası cinsinden olan senetli alacaklar VUK’ a göre tasarruf değer (peşin değer) ile değerlenir.
- Senetler değerleme günü, tasarruf değer (peşin değer) ile değerlendiğinde, senetlerin nominal değeri ile peşin değeri arasında bir fark oluşmaktadır. Bu fark da bilanço günü ile senedin vade tarihi arasındaki sürenin faizine eşit olmaktadır.
- Bahsi geçen fark Reeskont tutarı olarak geçmektedir. Bu tutarın hesaplanması için ise “iç iskonto yöntemi” kullanılmaktadır.
- Reeskont faiz oranı senet üzerinde yazılı olan faiz oranıdır. Ancak senet üzerinde faiz oranı belirtilmemiş ise TL cinsinden düzenlenmiş senetlerde “Merkez Bankası İskonto Haddi” faiz oranı olarak alınmaktadır.
121 Alacak Senetleri Hesabı Borç Tarafına Kaydedilen İşlemler
- Önceki dönemden devreden senetli ticari alacaklar.
- İşletmenin almış olduğu senetler.
121 Alacak Senetleri Hesabı Alacak Tarafına Kaydedilen İşlemler
- İşletmenin elindeki senedi tahsile vermesi.
- Senedin ciro edilmesi.
- Senet yenileme işlemi.
- Senedin iskonto ettirilmesi.
121 Alacak Senetleri Hesabı Örnek Sorular
“121 Alacak Senetleri Hesabı” içerisinde yapılabilecek muhasebe kayıtları ile ilgili örnek muhasebe kayıtlarını aşağıdaki sorular üzerinden inceleyebilirsiniz.
Ticari Mal Satışı Karşılığı Senet Alınması
A işletmesi KDV hariç 35.000 TL’ lik mal satışı karşılığında 12.000 TL’sini nakit, 15.000 TL’lik senet ve kalan tutar için de çek almıştır. (KDV oranı %18 )
|
| B | A |
| 100 Kasa Hesabı | 12.000 |
| |
121 Alacak Senetleri |
| 15.000 |
|
101 Alınan Çekler |
| 14.300 |
|
| 600 Yurtiçi Satışlar |
| 35.000 |
| 391 Hesaplanan KDV |
| 6.300 |
- Yapılan 35.000 TL’lik satış sonucu bir tahsilat gerçekleştiği için 600’lü hesap bu tutar kadar alacaklanır ve aynı şekilde satışta 6.300 TL’ lik (35.000*%18) bir KDV tahsilatı gerçekleştiği için de bu tutar kadar 391 hesabı alacaklandırılmıştır.
- Satışın 12.000 TL’si nakden tahsil edildiği için bu tutar kadar 100 Kasa Hesabı borçlandırılır, 15.000 TL ‘lik kısmı için Senet alınmış ve bu durumda ilgili tutar kadar 121 Alacak senetleri Hesabı borçlandırılır.
- Son olarak da kalan kısım kadar çek alındığı için de 101 Alınan Çekler Hesabı da 14.300 TL borçlandırılmıştır.
Senetsiz Olan Alacağa Karşılık Senet Alınması
A işletmesi 12.000 TL’ lik senetsiz alacağı karşılığında, 8.000 TL’ lik senet ve 4.500 TL’ lik de çek almıştır.
B | A | ||
121. Alacak Senetleri | 8.000 | ||
101 Alınan Çekler | 4.500 | ||
| 120 Alıcılar | 12.000 | ||
642 Faiz Gelirleri | 500 |
- Yapılan kayıtta işletme senetsiz olan alacağı karşılığı 8.000 TL’lik senet aldığı için tutar kadar 121 hesabı borçlandırılır.
- 4.500 TL de çek aldığı için 101 hesabı bu tutar kadar borçlandırılmıştır.
- Bunun sonucu 12.000 TL’ lik senetsiz alacak azaldığı için de 120 hesabı alacaklandırılır.
- Ayrıca senetsiz alacak karşılığı yapılan 500 TL’lik [12.000 – (8.000+4.500)] fazla tahsil de işletmenin faiz geliri sayılıp 642 Faiz gelirleri hesabının alacak kısmına kaydedilmiştir.
Senet Ciro Edilmesi
A işletmesinin 12.500 TL’ lik Senetsiz borcu bulunmaktadır, işletme bu borcunun yerine aynı tutarda borçlusuna senet vermiştir.
B | A | ||
320 Satıcılar | 12.500 | ||
121. Alacak Senetleri | 12.500 |
- Kayıtta görüldüğü üzere işletmenin senetsiz borcu azaldığı için 320 Satıcılar hesabı borçlandırılmıştır.
- Buna karşılık elinde bulunan senedi ciro ettiği için de 121 Alacak Senetleri hesabı azalmış ve alacaklandırılmıştır.
Senedin Vadesinden Önce Bozdurulması ( Senet İskontosu)
A işletmesi ihtiyaç duyduğu finansman sebebi ile elinde bulunan ve henüz vadesi gelmemiş kaydi değeri 15.000 TL olan senedi bankaya vererek %10 eksiğine kırdırmıştır.
B | A | ||
102 Bankalar | 13.500 | ||
780 Finansman Giderleri | 1.500 | ||
121. Alacak Senetleri | 15.000 |
- Yapılan kayıtta görüldüğü üzere işletme elindeki alacak senetlerini bankaya sattığı için 121 Alacak senetleri azalmış ve kaydi değeri olan 15.000 TL alacaklandırılmıştır.
- Senedin vadesinden önce bozdurulması sebebi ile oluşan 1.500 TL’lik kesinti (15.000*%10) işletme için bir gider olmakta ve 780 Finansman giderleri hesabı borcunda izlenmektedir.
- Ayrıca banka aracılığı ile yapılan satış sonucu işletmenin 102 banka hesabı da 13.500 TL(15.000 – 15.000*%10) artmış ve hesap borçlandırılmıştır.
Senedin Yenilenmesi İşlemi
A işletmesi daha önce 12.000 TL değerinde senet aldığı ancak ödeme güçlüğü çeken alacaklısının 3 ay vadeli 14.500 TL’ lik yeni bir senet önerisini kabul ederek eski senedi de kendisine geri vermiştir.
B | A | ||
121 Alacak Senetleri (Yeni Senet) | 14.500 | ||
| 121. Alacak Senetleri (Eski Senet) |
| 12.000 |
| 642 Faiz Gelirleri | 2.500 |
- Yukarıdaki kayıtta işletme elindeki 12.000 TL olan eski senedi borçlusuna iade ettiği için hesap bu tutar kadar alacaklanır.
- Aynı zamanda verilen senede karşılık alınan 14.500 TL’ lik senet olduğu için de işletmenin Alacak Senetleri hesabı artmış ve borçlandırılmıştır.
- Ayrıca iki senet arasında oluşan ve A işletmesi açısından bir gelir olan 2.500 TL’ lik (14.500 – 12.000) olumlu fark 642 Faiz gelirleri hesabının borcuna kaydedilmiştir.
İşletmenin Elindeki Senedi Tahsile Vermesi İşlemi
A işletmesi elinde bulunan ve kayıtlı değeri 15.000 TL olan alacak senedini tahsil etmek üzere bankaya vermiştir.
B | A | ||
121. Alacak Senetleri (Tahsildeki Senetler) | 15.000 | ||
121. Alacak Senetleri (Cüzdandaki Senetler) | 15.000 |
- Kayıtta da görüldüğü üzere alacak senedi tahsile verildiği için hesabın alt hesapları kullanılarak kayıt yapılmıştır.
- Senet tahsile verildiği için alacak senedi hesabının bir alt hesabı olan tahsildeki senetler hesabı artmış ve borçlandırılmıştır.
- Aynı şekilde tahsile verme işlemi ile işletmenin cüzdandaki senetleri azaldığı için yine yardımcı hesap olan cüzdandaki senetler hesabı azalmış ve alacaklandırılmıştır.
- Bu kayda bakıldığında senet tahsil için bankaya verilmiştir ancak henüz tahsil işlemi gerçekleşmediği için bankalar hesabı kullanılmamaktadır.
A işletmesi tahsile vermiş olduğu kayıtlı değeri 15.000 TL olan senet banka tarafından 250 TL komisyon karşılığı tahsil edilmiştir.
B | A | ||
102 Bankalar | 14.750 | ||
770 Genel Yönetim Giderleri | 250 | ||
121. Alacak Senetleri (Tahsildeki Senetler) | 15.000 |
- Söz konusu senedin tahsili banka tarafından gerçekleştiği için bir alt hesap olan tahsildeki senetler hesabı azalmış ve alacaklandırılmıştır.
- Bu işlem sonucu işletmenin banka hesabına da komisyon kesintisi sonucu kalan 14.750 TL kadar para girişi olduğu için artmış ve hesap bu tutar kadar borçlandırılmıştır.
- Ayrıca, bankaya ödenen 250 TL’ lik komisyon da işletme için bir gider olup 770 Genel Yönetim Giderleri hesabının borcuna kaydedilmiştir.
Senedin Protesto Ettirilmesi
A işletmesi vadesi gelmiş olan 3.500 TL’ lik senedini tahsil edememiş ve 200 TL protesto masrafını nakden ödeyerek senedi protesto ettirmiştir.
B | A | ||
121. Alacak Senetleri (Protestolu Senetler) | 3.700 | ||
| 121. Alacak Senetleri (Cüzdandaki Senetler) |
| 3.500 |
100. Kasa | 200 |
- Yukarıdaki kayıtta görüldüğü gibi işletmenin protestolu senedi arttığı için 121 Alacak Senetleri Hesabının yardımcı hesabı olan Protestolu Senetler hesabı borçlandırılmıştır.
- Cüzdandaki senetler azaldığı için de 121 Alacak Senetleri Hesabının yardımcı hesabı olan Cüzdandaki Senetler hesabı alacaklandırılmıştır.
- Protesto masrafı olan 200 TL de ister yukarıdaki gibi protestolu senet tutarına eklenebilir istenirse de bir gider hesabı borcunda takip edilebilir.
-
- Protesto Masrafının bir gider hesabına kaydedilmesi durumu:
B | A | ||
121. Alacak Senetleri Hesabı (Protestolu Senetler) | 3.500 | ||
121. Alacak Senetleri Cüzdandaki Senetler | 3.500 |
B | A | ||
770 Genel Yönetim Giderleri | 200 | ||
100 Kasa | 200 |
- Ayrıca, protesto ettirilen senetler eğer istenirse 127 Diğer Ticari Alacaklar Hesabı borcunda da izlenebilmektedir.
Senedin Takibe Alınması
İşletme tarafından daha önce protesto ettirilen ve Protestolu Senetler yardımcı hesabına kaydedilmiş olan 3.700 TL’ lik senet yasal takip başlatılmış ve bu işlem ile ilgili de 350 TL dava masrafı ödenmiştir.
B | A | ||
121. Alacak Senetleri (Takipteki Senetler) | 4.050 | ||
| 121. Alacak Senetleri (Protestolu Senetler) |
| 3.700 |
100 Kasa | 350 |
- Yukarıdaki kayıtta görüldüğü gibi işletmenin takipteki senedi arttığı için 121 Alacak Senetleri Hesabının yardımcı hesabı olan Takipteki Senetler hesabı borçlandırılmıştır.
- Protestolu senetler azaldığı için de 121 Alacak Senetleri Hesabının yardımcı hesabı olan Protestolu Senetler hesabı alacaklandırılmıştır.
- Dava Masrafı da kasadan çıktığı için 100 Kasa hesabı alacaklandırılmıştır. Dava masrafı olan 350 TL ister yukarıdaki gibi takipteki senet tutarına eklenebilir istenirse de bir gider hesabı borcunda takip edilebilir.
-
Dava Masrafının bir gider hesabına kaydedilmesi durumu:
B | A | ||
121. Alacak Senetleri (Takipteki Senetler) | 3.700 | ||
121. Alacak Senetleri (Protestolu Senetler) | 3.700 |
B | A | ||
770 Genel Yönetim Giderleri | 350 | ||
100 Kasa | 350 |
Hatır Senedi Alınması
- Aralarında herhangi bir ticari veya olarak borç-alacak ilişkisi olmayan işletmelerin birbirlerine alıp vermiş oldukları senetlere hatır senedi denilmektedir.
- İşletmeler Hatır senedini bozdurarak nakit sorununu giderebileceği gibi hatır senedini ciro ederek mal alabilir veya borcunu ödeyebilmektedir.
- Hatır senedi denildiğinde, kayıtlarda “336.Diğer Çeşitli Borçlar” veya “136.Diğer Çeşitli Alacaklar” hesapları aranmalıdır.
A işletmesi aralarında iş ilişkisi olan B işletmesinden 15.000 TL’ lik Hatır Senedi almıştır.
B | A | ||
121. Alacak Senetleri | 15.000 | ||
336 Diğer Çeşitli Borçlar | 15.000 |
- Yukarıdaki kayıtta işletme senet aldığı için 121 Alacak Senetleri hesabı artmış ve borçlandırılmıştır.
- İşletmelerin arasında bir ticari işlem olmadığı için de 336 Diğer Ticari Borçlar hesabı kullanılmış ve alacaklandırılmıştır.
121 Alacak Senetleri Hesabı Dönem Sonu İşlemleri
- Alacak Senetleri Hesabının envanter işlemlerinde hesap kalanı ile senetlerin nominal değerleri birbirleri ile karşılaştırılır.
- Yani muhasebe kaydındaki borç kalan tutarı ile işletmenin tasarruf hakkının devam ettiği yardımcı hesaplarda takip edilen; cüzdandaki, tahsildeki, protestolu, teminattaki senetlerin üzerinde yazılı olan ( nominal ) değeri karşılaştırılmaktadır. Ve aralarında eşitlik olması aranır.
- Ancak alacak senetlerinin nominal değeri hesap kalanından eksik ise sayım noksanlığı, fazla ise sayım fazlalığı ortaya çıkmaktadır.
- Farkın sebebi aynı gün bulunur ise gerekli düzeltme kaydı yapılır.
- Ancak farkın nedeni aynı gün bulunamaz ise sayım fazlalığı hesabı alacaklı veya sayım noksanlığı hesabı borçlu olarak ilgili olanına kaydedilmektedir.
- Daha sonra neden bulunduğunda noksanlık veya fazlalık hesapları ters kayıtla kapatılır ve karşılığında düzeltme hesapları kaydedilmektedir.
- Eğer daha sonra neden bulunamaz ise noksanlık durumunda, sayım ve tesellüm noksanları hesabı 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabının borcuna aktarılarak kapatılır.
- Fazlalık durumunda ise sayım ve tesellüm fazlalıkları hesabı 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabının alacağına aktarılarak kapatılmaktadır.
- Hesabın envanter işlemlerinde önem arz eden bir konu da senetlerin değerleme ölçüsüdür.
- Senetler ya “mukayyet değer” ya da “tasarruf değer” ile değerlenmektedir.
- Eğer mukayyet değer uygulanıyor ise hesabın denkliği sağlandıktan sonra söz konusu hesabın kalanı bilançonun aktif kısmına aktarılır.
- Ancak tasarruf değer kullanılıyor ise senetlerin reeskont tutarları hesaplanarak alacak senetlerinin peşin (tasarruf) değer ile görülmesi sağlanır.
- Aynı şekilde hesabın envanter işlemlerinde önem arz eden diğer bir konu da vadeleri geçmiş olmasına rağmen henüz tahsil edilememiş senetlerdir.
- Vadesi geçmiş ve yazıyla birçok defa istenmiş olmasına rağmen tahsilatı yapılamayan küçük tutarlı senetler ile dava veya icra konusu yapılmış senetler var ise bu senetler 121 Alacak Senetleri Hesabından çıkarılarak 128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı borcuna kaydedilmektedir.
- Bu tür senetler için gerekli görülürse karşılık ayrılır. Karşılık ayrılması durumunda 654 Karşılık Giderleri Hesabı borçlandırılırken karşılığında 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı alacaklandırılmaktadır.
- Bir de vadesi geçmiş olduğu halde tahsil edilemeyen ve yazı ile de istenmemiş olup, dava ve icra safhasına gelmemiş olan alacak senetleri varsa bunlar 127 Diğer Ticari Alacaklar hesabı borçlu ve karşılığında da 121 Alacak Senetleri Hesabı alacaklı kaydedilmektedir.
121 Alacak Senetleri Hesabı Envanter İşlemleri Örnek Uygulamalar
Alacak Senetleri hesabında yapılabilecek muhasebe kayıtları ile ilgili örnek muhasebe kayıtlarını aşağıdaki sorular üzerinden inceleyebilirsiniz.
Farkın Nedeninin Aynı Gün Bulunması Durumu
A işletmesinin dönem sonu işlemlerine göre 121 Alacak senetleri hesabında 25.250 TL olduğu tespit edilmiştir. Ancak hesabın borç toplamı 32.500 TL, alacak toplamı ise 17.000 TL’ dir.
-
a- Aynı gün içinde yapılan inceleme sonucu ortaya çıkan farkın nedeninin Alıcılar tarafından senetsiz borcun yerine yapılan senet tahsilinin kayıtlara geçirilmediği anlaşılmıştır.
B | A | ||
121. Alacak Senetleri | 9.750 | ||
120 Alıcılar | 9.750 |
- Alacak Senetleri borç kalanı 15.500 ( 32.500-17.000), fiili sayım sonucu da 25.250 TL senet olduğu tespit edildiğine göre; Fiili sayım tutarı hesabın borç kalanından 9.750 TL fazla olduğu ortaya çıkarılmıştır.
- Kayda göre alıcılardan gelen senetsiz (veresiye) alacak yerine alınan senet sebebi ile 121 Alacak Senetleri Hesabı 9.750 TL borçlu karşılığında alıcılar hesabı azaldığı için aynı tutar kadar 120 Alıcılar Hesabı alacağa kaydedilmektedir.
-
b- Aynı gün içinde yapılan inceleme sonucu farkın nedeni bulunamamıştır ve daha sonraki dönemlerde araştırma yapılmasına karar verilmiştir.
B | A | ||
121. Alacak Senetleri | 9.750 | ||
397 Sayım ve Tesellüm Fazlalığı | 9.750 |
- Yapılan kayda göre fiili sayım fazlalığından dolayı Alacak senetleri artmış olduğu için 121 Alacak senetleri hesabı borçlandırılır, karşılığında da farkın nedeni aynı gün tespit edilemediği için 397 Sayım ve Tesellüm Fazlalığı hesabı da alacaklandırılmıştır.
-
c- Daha sonraki dönemde fazlalığın sebebi bulunamamış ve gelir olarak kaydedilmesine karar verilmiştir.
B | A | ||
397 Sayım ve Tesellüm Fazlalığı | 9.750 | ||
679 Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar | 9.750 |
- Sonraki dönemde de farkın nedeni bulunamadığı için 397 Sayım ve Tesellüm Fazlalığı hesabı borçlandırılarak kapatılırken karşılığında da bir gelir hesabı olan 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar hesabı alacaklandırılmıştır.
