129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı, dönem sonunda tahsil edilmesi şüpheli hale gelmiş ve kayıtlara şüpheli ticari alacaklar olarak geçmiş olan alacaklara, ya da gerçekleşmesi muhtemel zarar ve giderler için muhasebenin “ihtiyatlılık” kavramı gereğince ayrılan karşılıkların kaydedildiği hesaptır.
Bu hesap pasif karakterli aktif düzenleyici bir hesaptır.
Yani şüpheli alacaklara ilişkin ayrılacak karşılık ilk önce bu hesabın alacak tarafına kaydedilmektedir.
Ayrıca, VUK uyarınca ayrılmış olan karşılıklar kayıtlı değer (mukayyet değer) ile değerlenir.
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı İşleyişi
- Şüpheli hale gelmiş ve karşılık ayrılmış olan alacaklar, öncelikle bir gider hesabı olan “654 Karşılık Giderleri” Hesabı borcuna ve karşılığında “129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı” alacağına kaydedilmektedir.
- Verilen avanslara, ticari ve zirai kazanca ilişkin olması kaydı ile karşılık ayrılabilmektedir.
- Aksi takdirde, şüpheli alacak kaydı oluşturulmuş olsa bile karşılık ayırma işlemi yapılamamaktadır.
- Ayrıca, VUK uyarınca teminatlı alacaklar için karşılık ayrılamaz.
- Yalnızca teminatlı kısımdan arta kalan için karşılık ayrılabilir.
- Yani, karşılığında rehin veya ipotek gibi teminat alınmış, ancak daha sonra şüpheli hale gelmiş alacaklar için sadece teminatlı kısımdan geri kalan kısım için karşılık ayrılabilmektedir.
- Döviz cinsinden bir alacağın şüpheli duruma düşmesi halinde, alacaklı olunan kısmın dönem sonundaki kur üzerinden değerlemesi yapılıp, kur farkı alınır.
- Sonrasında şüpheli alacak kaydı yapılarak karşılık ayırma işlemi yapılabilir.
- Kefalete bağlanmış alacaklar için karşılık ayırma işlemi yapılabilmesi için de asıl borçludan sonra kefile başvurulmasına karşın yine de alacağın alınamamış olması gerekmektedir.
- Şüpheli hale gelen ve karşılık ayrılmış olan alacağın tamamı tahsil edilmesi halinde, “128 Şüpheli Ticari Alacaklar hesabı” alacaklandırılırken karşılığında da “129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı (-)” Hesabı borçlandırılarak kapatılmaktadır.
- Şüpheli halen gelen ve karşılık ayrılmış olan alacağın tahmin edilenden, yani beklenenden ( Şüpheli alacak tutarı – Karşılık tutarı ) fazlasının tahsil edilmesi durumunda: fazlalık kısım ( Gerçekleşen tahsilat – Beklenen tahsilat ) bir gelir hesabı olan “654 Konusu Kalmayan Karşılıklar hesabı”nın alacak kısmına kaydedilmektedir.
- Şüpheli halen gelen ve karşılık ayrılmış olan alacağın beklenen kısımdan azının tahsil edilmesi durumunda ise aradaki fark. ( Beklenen tahsilat – Gerçekleşen tahsilat) bir gider hesabı olan “689 Diğer olağandışı gider ve zarar” veya “681 Önceki dönem gider ve zararları hesabı”nın borcu kısmına kaydedilmektedir.
Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı Borç Tarafına Yazılan İşlemler
- Şüpheli hale gelmiş olan ve karşılık ayrılmış olan alacağın tahsili durumunda.
- Şüpheli hale gelmiş olan ve karşılık ayrılmış olan alacağın değersiz alacak haline gelmesi durumunda.
- Şüpheli hale gelmiş olan ve karşılık ayrılmış olan alacağın tahsil edilememesi durumunda 129 hesabının borç tarafına kayıt yapılır.
Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı Alacak Tarafına Yazılan İşlemler
- Şüpheli duruma düşen senetli veya senetsiz alacağa karşılık ayırma işlemi yapılması durumunda alacak tarafına kayıt yapılır.
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı Örnek Uygulamalar
Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı hesabı içerisinde yapılabilecek muhasebe kayıtları ile ilgili örnekleri aşağıdaki sorular üzerinden inceleyebilirsiniz.
Şüpheli Duruma Düşmüş ve Karşılık Ayırma İşlemi Yapılmış Alacak Kaydı
- A işletmesinin müşterisinden olan 30.000 TL lik senetli alacağı bulunmaktadır. Dönem sonu envanter işlemleri sırasında bu alacağının şüpheli durumda olduğunu tespit etmiş ve tamamını karşılık ayırma işlemine tabi tutmuştur.
B | A | ||
128.Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı | 30.000 | ||
121.Alacak Senetleri Hesabı | 30.000 |
B | A | ||
654.Karşılık Giderleri Hesabı | 30.000 | ||
| 129. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı | 30.000 |
Yukarıdaki kayıtlara göre, işletme önce şüpheli duruma düşen alacağı için “128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabını borçlandırıp karşılığında “121 Alacak Senetleri” hesabını alacaklandırarak kapatmıştır.
İkinci olarak da bu alacağa karşılık muhasebenin ihtiyatlılık kavramı gereğince karşılık ayırma işlemi yapmıştır.
Tamamı İçin Karşılık Ayrılmış Alacağın Tamamının Tahsili Durumu
- A işletmesi daha önce şüpheli duruma düşen ve %100 ‘ ü için karşılık ayırmış olduğu 35.000 TL nin tamamını tahsil etmiştir.
B | A | ||
35.000 | |||
129.Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı | 35.000 | ||
128.Şüpheli Ticari Alacaklar | 35.000 | ||
644.Konusu Kalmayan Karşılıklar | 35.000 |
- İşletme alacağın tamamı için karşılık ayırmıştır.
- Bu durum işletmenin ilgili alacaktan hiçbir tahsilat anlamına gelmektedir.
- Bu sebepledir ki yapılacak olan herhangi bir tahsilat, işletme için gelir sayılmakta ve 644 hesabına kaydedilmektedir.
- Şimdi yapılan kayda baktığımızda; işletme şüpheli alacağı tahsil etmesi ile “100.kasa” hesabını borçlandırıp karşılığında “128.Şüpheli Ticari Alacaklar” Hesabını alacaklandırarak kapatmıştır.
- Bununla beraber yukarıda bahsedildiği gibi beklenmeyen bir tahsil gerçekleştiği için de bu tahsil işletme için gelir kabul edilip “644.Konusu Kalmayan Karşılıklar” hesabı alacağına aktarılmıştır.
- Karşılığında ise “129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı” hesabı borçlandırılarak kapatılmıştır.
- Eğer ki bu alacak önceki dönemleri ilgilendirseydi “644.Konusu Kalmayan Karşılıklar” Hesabı yerine “671 Önceki Dönem Gelir Ve Karlar” hesabı da kullanılması gerekirdi.
Tamamı İçin Karşılık Ayrılmış Alacağın Tahsil Edilememesi Durumu
- A işletmesi daha önce şüpheli duruma düşen ve %100 ‘ ü için karşılık ayırmış olduğu 6.500 TL için kanuni yollara başvurmasına karşın tahsil olanağının kalmadığına karar verilmiştir.
B | A | ||
129.Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı | 6.500 | ||
128 Şüpheli Ticari Alacaklar | 6.500 |
- İşletme daha önce “tamamı” için karşılık ayırmış olduğu bu alacaktan herhangi bir tahsilat beklemediğini bu şekilde göstermiş bulunmaktadır.
- Bu sebeple de tahsil olanağı kalmaması durumunda işletme için herhangi bir gider veya zarar durumu oluşmamaktadır.
- Tahsil olanağı kalmayan ve öncesinde tamamı için karşılık ayrılmış olan bu alacağın kaydı da yukarıdaki gibi, “129.Şüpheli ticari Alacaklar Karşılığı” hesabı borçlandırılıp karşılığında da “128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabı alacaklandırılarak kapatılmıştır.
Bir Kısmı İçin Karşılık Ayrılmış Olan Alacağın Bir Kısmının Tahsili Durumu
A işletmesi dönem sonu işlemleri sırasında müşterisinden olan 40.000 tl lik senetsiz alacağının şüpheli hale geldiğini tespit etmiş ve gerekli kayıtları yaptıktan sonra bu alacağa karşılık %50 oranında karşılık ayırma işlemi yapmıştır.
B | A | ||
128.Şüpheli Ticari Alacaklar | 40.000 | ||
120.Alıcılar Hesabı | 40.000 |
B | A | ||
654.Karşılık Giderleri | 20.000 | ||
129.Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı | 20.000 |
- Yapılan kayda göre işletme şüpheli duruma düşen alacağı için 128 şüpheli ticari alacaklar hesabını borçlandırıp karşılığında 120 alıcılar hesabını alacaklandırarak kapatmıştır.
- İşletme bu alacağın bir kısmı için muhasebenin ihtiyatlılık kavramı gereğince karşılık ayırmıştır.
- Ayrıca, alacak için %50 oranında karşılık ayırdığı için 654 karşılık giderleri 20.000 TL (40.000 * 50/100) borçlandırılırken, karşılığında 129 şüpheli ticari alacaklar karşılığı hesabı da aynı tutarda alacaklandırılmıştır.
A işletmesi daha sonra yukarıda bahsi geçen şüpheli alacağın 27.000 TL lik kısmını tahsil etmiştir.
İşletme söz konusu alacaktan 20.000 tl tahsilat bekler iken 27.000 tl lik bir tahsilat gerçekleşmesi işletme için bir gelir olmaktadır.
Alacaktan beklenen tahsilat = Şüpheli alacak tutarı – karşılık tutarı
= 40.000 – 20.000
= 20.000 TL
Gerçekleşen tahsilat = 27.000 TL
İşletme 7.000 TL lik beklenenin üzerinde bir tahsilat gerçekleştirmiştir.
B | A | ||
27.000 | |||
129.Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı | 20.000 | ||
128.Şüpheli Ticari Alacaklar | 40.000 | ||
644.Konusu Kalmayan Karşılıklar | 7.000 |
- Kayda göre yapılan tahsilat ile işletmenin kasasına para girmiştir. 100 kasa hesabı 27.000 TL borçlandırılmaktadır.
- Tahsilat gerçekleştiği için aynı zamanda “129. Şüpheli Ticari Alacaklar karşılığı” hesabı borçlandırılarak, “128. Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabı ise alacaklandırılarak kapatılmıştır.
- Yukarıda bahsedildiği gibi beklenenin üzerinde tahsilat gerçekleştiği için “644.Konusu kalmayan Karşılıklar” hesabı da bu artı tutar kadar alacaklandırılmıştır.
A işletmesi yukarıda bahsi geçen şüpheli alacağın 15.000 TL lik kısmını tahsil etmiştir.
Alacaktan beklenen tahsilat = şüpheli alacak tutarı – karşılık tutarı
= 40.000 – 20.000
= 20.000 TL
Gerçekleşen tahsilat = 15.000 TL
İşletme gerçekleşmesi beklenen tutarın daha azını tahsil etmesi durumunda bu eksi fark tutarı kadar (beklenen tahsilat – gerçekleşen tahsilat) yani 5.000 tl lik tutar işletme için bir zarar oluşturmaktadır. Eğer hiç tahsilat gerçekleşmez ise beklenen tahsilatın tamamı yani 20.000 tl nin tamamı işletme için zarar olacaktır.
B | A | ||
15.000 | |||
689.Diğer Olağandışı Gider ve Zarar | 5.000 | ||
| 129.Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı |
| 20.000 |
|
128.Şüpheli Ticari Alacaklar | 40.000 |
- Yukarıdaki kayda göre 15.000 TL lik tahsilat sonucu işletmenin kasasına para girmiş ve “100 Kasa” hesabı borçlandırılmıştır.
- Bununla beraber “129.Şüpheli Ticari Alacaklar karşılığı” hesabı borçlandırılarak, “128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabı ise alacaklandırılarak kapatılmıştır.
- Yukarıda bahsedildiği gibi beklenen tutarın altında tahsilat gerçekleştiği için bu eksi fark işletme için bir zarar olmakta ve “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zarar” hesabı borcuna kaydedilmiştir.
- Ancak bu alacak eğer ki önceki dönemlere ait ise “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zarar” hesabı yerine “681 Önceki Dönem Gider ve Zarar” hesabı da kullanılabilmektedir.
Teminata Bağlanmış Olan Alacaklar için Karşılık Ayrılması Durumu
A işletmesi 80.000 TL lik müşteriden olan senetsiz alacağını defalarca istenmesine karşın tahsil edememesi ve şüpheli duruma düşmesi ile müşteriye dava açmıştır. Bunun sonucunda müşterinin bankası tarafından işletmeye 20.000 TL lik teminat mektubu gönderilmiştir.
B | A | ||
128.Şüpheli Ticari Alacaklar | 80.000 | ||
| 120.Alıcılar | 80.000 |
B | A | ||
654.Karşılık Giderleri Hesabı | 60.000 | ||
| 129. Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı | 60.000 |
- İlk kayda göre işletme şüpheli hale gelen senetsiz alacağı için “128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabını borçlandırıp karşılığında “120 Alıcılar” hesabını alacaklandırarak kapatmıştır.
- İkinci kayda bakıldığında ise alacağın 20.000 TL lik kısmı teminat altına alındığı için ve VUK a göre de teminatlı kısım için karşılık ayırma yasağı gereğince işletme kalan kısım olan 60.000 TL ( Şüpheli alacak tutarı – Teminat tutarı = ayrılacak karşılık) için karşılık ayırma işlemi yapmıştır.
